Uitwisseling gewone TL voor Led-TL
Geplaatst door Marcel van der Steen in Energiebesparing, Ledlampen 35 Reacties»In dit kleine artikel geef ik aan wat ik heb gedaan om een gewone TL te vervangen voor een led-TL. Er is een paar handelingen voor nodig die ik hierbij uitleg, met veel foto’s.
De led-TLs hebben geen reflector nodig, en wij als prive personen hebben vaak geen reflector-TL-bakken maar eenvoudigere zonder reflector. Je verliest dus licht van de gewone TL naar boven toe wat je met een led-TL niet hebt, daar deze alleen maar licht omlaag geeft. Tesamen met de meetresultaten op deze site, die aangeven dat led-TLs een mooi licht afgeven bij een mooie efficiëntie, is het goed om eens de proef op de som te namen.
De gewone TLs zijn nu in mijn garage uit de TL-bakken gehaald en in plaats daarvan led-TLs geplaatst. Het is nu gewoon eens uitproberen hoe dat bevalt.
Update 10 jan 2013: Let op, het artikel gaat over led TLs die de 230 V AC aan beide zijden aangebracht moeten hebben. Er zijn tegenwoordig led TLs die slechts aan 1 kant gepowered moeten worden. Dan moet de starter niet weggehaald worden maar vervangen worden door een kortsluitstarter. Verder is het verhaal gelijk. Zie ook opmerking 17 onderaan.
Waarom led-TL
De metingen op deze site geven aan dat de led-TL efficiënt kan zijn, ze genereren veel lumen/Watt. De led-TLs hebben geen lichtafgifte naar boven, dus er is geen reflectie nodig wat leidt tot verlies. De led-TLs hebben de mogelijkheid van een lange levensduur, vermits de leds niet te warm worden en vermits een goed design van de voedingsunit aanwezig is (met robuuste componenten die niet overbelast worden).
Verder is het zo dat de led-TLs direct licht geven na aanschakelen, en niet eerst eens moeten aan-knipperen.
Ik spreek nu even voor de gewone particulier, die best TLs gebruikt en die daarbij vaak geen professionele TL bakken met reflector heeft hangen maar goedkopere varianten zonder reflector.
Meting van te voren
Ik heb een eenvoudige meting uitgevoerd, van te voren met de gewone TL in de TL bak met starter en ballast. Hiertoe heb ik een luxmeter op de grond gelegd onder de TL.
De situatie met gewone TL in gewone TL-bak.
De LX-1108 luxmeter ligt op de grond, onder de TL. Deze meet zo de verlichtingssterkte.
Aanpassen TL-bak
Disclaimer: ik geef aan met deze uitleg wat ik gedaan heb. Je kunt deze uitleg gebruiken om eventueel zelf je TL-bakken aan te passen. Het lijkt mij goed te doen, afhankelijk van je ervaring met elektriciteit. Hoe dan ook het is geheel voor eigen risiko wanneer je besluit deze aanwijzigen op te volgen. Vragen kun je natuurlijk gewoon stellen in dit forum.
De TL bak moet worden aangepast. De starter moet eruit, omdat anders de led-TL bij het aanschakelen teveel hoge spanningspieken te verduren krijgt. Dit zal leiden tot een vroegtijdig falen van de voedingsunit die in de led-TL zit. Men kan er de unit wel tegen beschermen, maar dat vraagt om extra beveligingsmaatregelen in de voedingsunit wat de led-TL alleen maar duurder maken.
In mijn geval waren de TL-bakken voorzien van een metalen huls, die ik er vanaf kon halen door met een schroevendraaier.
Mijn TL bak, dmv een schroevendraaier het metalen huls er vanaf halen.
Eenmaal het omhulsel eraf, zijn de starter en de ballast goed te zien. Hier moeten we aan gaan werken.
De plaatsen waar een aanpassing nodig is.
Links zie je de starter. Draai deze eruit. Hiermee is de verplichte aanpassing gedaan en zou je alles weer terug kunnen bouwen, de led-TL erin steken en laten functioneren.
Toch is het beter om ook de ballast uit het elektrische circuit te halen. Daarmee bespaar je het verbruik van de ballast (dat is niet veel meer, wanneer de led-TL aangesloten wordt), en ben je er zeker van dat de juiste voedingsspanning op de led-TL komt te staan.
Rechts in rood aangegeven, is de ballast. Deze ballast staat in serie met de TL-buis.
Alle elementen in het elektrische circuit van een TL-verlichting.
In het plaatje is A de buis (met F interne verwarmingsvoetjes). C is de starter (die we weg hebben gehaald) en G is de ballast (de spoel). Deze moet uit het circuit, wat makkelijk gaat door de ballast te overbruggen (zijn twee input pennen kortsluiten).
Rechter ellips geeft de twee verbindingen met de ballast. Deze kortsluiten.
Je ziet de ballast-ingangen. Je kunt een extra klein kabeltje erbij steken waardoor je de ballast kortsluit (beide aansluitingen met elkaat verbindt). Je kunt ook beide aansluitingen losnemen van de ballast, en dan met een kroonsteentje aan elkaar bevestigen. Hiermee is de ballast geheel uit het circuit.
De linker ellips geeft een onstoorcondensator aan. Deze kan eruit.
Nu de kap terug en je hebt de TL bak aangepast voor de led-TL buis. Wanneer je nu de led-TL buis erin steekt en zet de schakelaar aan, dan gaat meteen de led-TL buis licht geven.
Zet je er je gewone TL in, dan zal er niets gebeuren; de gewone TL kan niet starten omdat de spanning daarvoor te laag is. Zet er nu niet je starter in! Doe je dit, dan gaat de gewone TL inderdaad weer aan, en zal vlug daarna doorbranden, omdat de ballast niet meer in het circuit zit die de stroom limiteert.
Vergelijk gewone TL met led-TL
Ik presenteer de twee foto’s; eentje van te voren met de gewone TL en de gewone TL-bak, en eentje daarna met de led-TL en de aangepaste TL-bak. Tevens geef ik de meetresultaten.
Links de gewone TL en rechts de led-TL
| item | Osram Universal White | Excellent led-TL |
|---|---|---|
| E_v [lx] | 67 | 78 |
| Camera instellingen: tijd: 1/5 sec, diafragna 2.7, white-balance = fluorescent | ||
De led-TL geeft meer licht juist onder de TL zelf. Je ziet aan de foto’s dat er de muur boven de kasten meer verlicht is bij gebruik van de gewone TL. Dit is volgens verwachting, daar de led-TL alleen naar beneden verlicht en de gewone TL alle richtingen op.
Conclusie
De ombouw is gelukt. Dat was volgens verwachting en niet al te moeilijk.
De eerste meting laat zien dat er juist recht onder de TL meer licht is bij de led-TL dan bij de gewone TL, en wanneer je de foto’s bekijkt dan concludeer je dat er minder licht is buiten dit gebied juist onder de TL zelf. Het is maar de vraag of dat een probleem is. Ik ga deze opstelling een tijdlang proberen en ervaren of het blijft bevallen.
De eerste ervaring is positief, van zowel mijzelf als van mijn vrouw. De kleur is goed (helderwit) en we hebben licht daar waar we het moeten hebben. Ook bevalt het dat het licht meteen aan is wanneer je de schakelaar omzet, en niet hoeft te wachten. Er is geen knippering, en er is ook geen bromtoon wanneer je dichtbij de led-TLs komt. Verder knippert de led-TL ook niet, wat je wel zag bij de gewone TL (vooral wanneer je niet direct naar de TL kijkt maar er een beetje langsaf kijkt). Ik heb dus alle reden om door te gaan met deze proef.
35 reacties op “Uitwisseling gewone TL voor Led-TL”
Interessante proef, maar ik vind wel geen informatie over het wattage van de beide TLs. Verder vind ik het ook wel interessant te weten hoeveel zo’n ballast nu extra verbruikt, want bij het ombouwen zou je deze kunnen laten zitten om gemakkelijk terug gewone TL te kunnen gebruiken (enkel de starter moet er dan weer in).
@Matthias,
De belastingen zijn zeker interessant. Klik eens op de link Excellent Led-TL en je vindt van alles over deze specifieke gebruikte led-TL. Verder je vraag over het verbruik van een ballast, is al gemeten, en vindbaar op deze site. Kijk eens in het lampoverzichtsartikel, en klik daar eens op de link die de metingen rapporteert van een Philips TL buis van 120 kleurcode 840.
geachte,
Ik heb 4 led lampen model TL gekocht,
2 van 1200cm en 2 van 60cm.
Deze lampen heb ik pas 3 maanden geleden geïnstalleerd,
er zijn reeds 3 lampen die niet meer werken en de vierde
zal het binnen korte tijd ook begeven.
Wat is u mening?
Graag u te lezen,
Met beleefde groeten
Dirk Bauwens
Tsja Dirk, wat moet ik zeggen. Natuurlijk geen acceptabele situatie, wanneer aangenomen wordt dat u de ledTLs wel goed heeft aangeloten. Ik zou zeggen, neem contact op met de leverancier/verkoper en vertel wat u vergoed wilt zien.
Succes.
Leuke proef heeft u gedaan en duidelijk uitleg.
Vorige maand voor ons bedrijf (krinloopwinkel met hallen) LED TL geprobeerd. Dat LED TL geen ideaal ‘omgevingslicht’ afgeeft ervaar ik enigzins als bezwaarlijk. Maar vooral ook de investering is pittig. Voor 106 lampen een LED TL offerte van 6.572 Euro. Daarom gekozen voor T5 TL buizen, door een Spaaradapter in de armatuur te draaien.
( http://www.tlspaarverlichting.nl ) Werkt goed, vind ik fraaier licht geven, iets minder kil en gericht op de hele ruimte. Daarbij was ik nu voor 2.540 Euro klaar en toch een besparing van 42%. Die T5 buizen gaan 30.000 uur mee, dan ben ik jaren verder en ze kosten maar 3,95 p stuk om te wisselen, bij LED kan ik na 60.000 uur (wel lang..)uiteindelijk wee 6.572 Euro ophoesten waardoor je besparing uiteindelijk bijna is verdampt.
Leuke proef en zeer interessant..
Klopt het dat je gewoon 230 V spanning op de tl-led zet? kan een te hoge spanning de levensduur van de Tl led verminderen?
groeten
Hoi Dirk,
Ben je al geholpen?
Ronald
Interessant verhaal. Maar dit heeft mij er toch toe doen besluiten om geen LED TLs te adviseren.
Vooral het feit dat inderdaad wordt aanbevolen het voorschakelapparaat te overbruggen voor het beste resultaat baart mij zorgen, want wanneer de eindgebruiker in zijn onwetendheid er weer een gewone TL buis in klikt, zal deze direct ontploffen, omdat de stroom door het geïonizeerde gas in de TL niet meer begrensd wordt. En stel dat hij het doet zonder de schakelaar uit te zetten.
Wim
Geachte.
Ik heb onlangs 2led tl buizen gekocht en wilde die verwisselen in mijn bestaande armatuur.
Het zijn 2 tled tls van 60 cm.
Ik heb de starters eruit gedaan en de ballast overbrugd maar het probleem is, als ik ze wil doen branden dat de lampen blijven flikkeren.
Nu mijn vraag is hoe kan ik dat verhelpen.
Alvast bedankt voor de reactie.
M.V.G. Dimitri
Reactie op SEeCK serviceverlening.
Opletten voor vervanging Led TL. Er zijn LED TL’s waarbij de twee polen overeenkomen met de twee zijden van de lamp. Er zijn er andere waarbij de twee pinnen aan één uiteinde elk met een andere spannings-pool moet verbonden worden
Verti
@ SEeCK, @ Verti:
je hebt inderdaad buizen die enkelzijdig gevoed worden, dus de 230 V AC op de pinnen aan 1 kant willen hebben. De andere kant zijn de pinnen in de buis dan kortgesloten. Wil dit werken in een armatuur met een spoel als VSA dan moet je de starter vervangen door een kortsluitstarter. Het voordeel van deze oplossing is dat je dan bij het insteken van de buis in een socket waar spanning op zou staan, je aan het andere uiteinde geen opdonder krijgt. Deze oplossing werkt overigens niet met EVSAs, waar ook geen starter meer inzit.
Verder heb je de buizen die aan beide zijden gevoed moeten worden. Dus aan de ene kant de ene zijde van de 230 V en aan de andere kant de andere zijde van de 230 V. Hiebij moet een starter eruit. En dan is een eventuele spoel als VSA als voorschakelapparaat niet nodig mar zit ook niet echt in de weg; de spoel ziet een kleinere stroom agv het de ledbuis die een kleinere belasitng is dan de TL buis initieel dus is het verlies in de spoel ook een stuk lager (ongeveer 1/4e).
Nadeel van deze laatste oplossing (dit was trouwens het type buis in dit verslag) dat je wel een opdonder kunt krijgen wanneer je de ene zijde in een spanningsdragende socket steekt.
De test van deze meneer is goed.
Vermeld wel even bij om welke type TL led het gaat.
Ik heb ze geplaatst in fabriekshallen en kleine werkplaatsen.
Ze doen het goed nog steeds goed dag, avond en nacht 7 dagen per week.
Alleen de kleur voor kantoor is persoonlijk.
Veel succes!
@Willem T, zie de laatste tabel, Excellent Led TL is wen klikbare link.
Ben al jaren bezig om halogeen en tL lampen te vervangen door Led verlichting.
Helaas heb ik slechte ervaringen met Led TL buizen.
Leds gaan langszaam dood,vaak binnen 2 jaar.
Garantie is vaak maar 2 jaar en zou minimaal 5 jaar moeten zijn , ivm opgegeven levensduur.
Maar ik blijf zoeken en proberen.
Intresant stukje, In mijn keuken en bijkeuken heb ik TL bakken 60*60 met 4* 16W TL buizen. Ben er nog niet uit wat voor mijn het meest antrekkelijk is. Optie 1 is het ombouwen volgens bovenstaand protocol een andere optie is het vervangen van de bakken door led pannels van 60*60
Beste,
de starter moet ook overbrugd, toch… bij mij althans werkte het niet zonder deze ingreep!
Pierre
Hoi Pierre,
De buizen die ik in dit artikel gebruikt heb zijn buizen die nog aan beide zijden hun power aangeboden moeten krijgen. Deze werken door het weghalen van de starter.
Echter tegenwoordig is volgens mij verplicht dat de buizen werken dmv aansluiting aan 1 kant, dus de fase en de nul in dit geval bij deze buizen, aan 1 kant. Dit om eventueel electrocutiegevaar aan de andere kant van de buis tegen te gaan wanneer installateurs deze buis installeren aan 1 kant in een voetje waarop spanning zou staan.
En ja, je hebt gelijk, bij buizen met een aansluiting van de 230 V AC aan 1 kant van de buis, moet de starter vervangen worden door een doorverbinding. Het geldt echter niet voor de buizen in dit artikel, die moesten aan beide zijden voorzien worden van spanning en dan is een kortsluitstarter fout omdat dan de buis niet aan zal gaan.
Hoi Pierre, ik heb een kleine update toegevoegd aan het artikel, waarbij ik je terecht opgemerkt punt uitleg. Ik wil hiermee voorkomen dat mensen de fout ingaan wanneer ze met nieuwere type (veilgere) led TLs aan de slag gaan. Bedankt voor de opmerking.
heb TL led 120 cm gestoken gewoon starter verwijderd en balast
ertussen uit werkt prachtig
Ik lees in eerdere reactie: “want wanneer de eindgebruiker in zijn onwetendheid er weer een gewone TL buis in klikt, zal deze direct ontploffen, omdat de stroom door het geïonizeerde gas in de TL niet meer begrensd wordt. En stel dat hij het doet zonder de schakelaar uit te zetten.”
Is dit juist. Kortom wanneer onbedoeld een eindgebruiker een öude”TL plaatst in armatuur zonder VSA volgt dan inderdaad ontploffing?
Willem, wanneer je de gewone vsa eruit haalt:
1) En de starter er ook uit en niets daarvoor in de plaats, dan zal de buis de 230V over zich heenkrijgen wat te laag is om deze te ontsteken. De buis blijft uit.
2) En de starter zit er nog. Dan gaat er een erg hoge stroom door de starterlopen en door de buisuiteinden. Niet goed voor de buisuiteinden noch starter. Beide zullen dan stukgaan.
Hoi,
ik heb de instructies gevolgd. Led tl knippert echter.
ik heb het vermoeden dat ik een doorverbinding moet maken. Hoe doe ik dat? Ik heb een dubbel armatuur. Aan elke kant ziit dus een starter.
Beste Frits, ik weet niet precies hoe het schema eruit ziet in een dubbele TL balk. Ik heb op internet een schema in deze blog gevonden.
Je ziet er 1 ballast inzitten. Het is dan de bedoeling dat je die ballast kortsluit (of weghaalt). Verder haal je de starters eruit. Nu heb je twee ledbuizen. Van belang is te weten of ze enkelzijdig gepowered worden of aan twee zijden. Mijn buizen waren van het type aan twee zijden. In dat geval moet je zorgen dat er bij iedere buis afzonderlijk aan 1 kant de zwarte schakeldraad komt en aan de andere kant de blauwe nuldraad. Ik voeg zo een link toe met een tekening met alles erin.
Als je echter buizen heb die aan 1 kant gepowered worden, dan moet je zorgen dat weer de ballast eruit kan. En de starters moeten vervangen worden door kortsluitingen (of een zekering). Dit kortsluiten kun je doen met een kortsluitstarter. Of als je die niet hebt dan de starter openmaken en de twee draden in elkaar draaien zodat ie een kortsluiting vormt en dan weer terugsteken. Verder de verbindingen leggen zoals in het geval van dubbelzijdig gepowered.
Hierbij een tekening waar alles instaat.
Hoi Marcel,
Bij mij hangen allemaal dubbele bakken.
Kan ik er 1 led tl in doen i.p.v. 2 en
dan dezelfde procedure volgen wat betreft
starter en ballast?
Of is 2 buizen noodzakelijk>
Graag een reactie.
Merel.
Hoi Marcel,
Ik heb iemand geholpen om de na de vervanging van TL door led-TL het voorschakelapparaat te verwijderen. Die stond in feite in serie met de led TL-buis. Wat betekent dit voor het energieverbruik? Je zou verwachten dat er een kleine hoeveelheid energie door het VSA wordt opgenomen. Na verwijdering staat er dus de volledige netspanning over de led-TL, loopt er meer stroom en zou deze feller moeten gaan branden.
M.a.w.: het energieverbruik zou daarmee iets toenemen.
Is mijn redenering juist?
Hoi Arie,
Door de TL door een ledbuis te vervangen, zou, als je de spanning over de LEDbuis zou meten, er toch nog ongeveer 230V overheen staan (ietsje minder). Neem even aan dat de powerfactor van de ledbuis alleen ongeveer 0.90 of 0.95 is, dus ongeveer al een weerstand gezien kan worden. De spoel is bijna zoals een imaginaire weerstand. Dus die twee tezamen zorgen voor een bepaalde stroom echter die is uit fase met de spanning. De weerstand van de ledbuis is bijna poor resitief en daardoor komt er alsnog ongeveer 230 V AC overheen.
Dus de buis zal het gewoon doen. De spoel krijgt de stroom door de buis door zich heen en zal agv een deel weerstand in zich, ook watverlies genereren. Dit zal ongeveer 1/4e zijn van wat ie zal verbruiken tov toen de gewone TL erin zat. Dus door de spoel eruit te nemen beperk je dit laatste verlies.
hallo,
wij zouden in ons bedrijf zo’n 200 tl-lampen willen vervangen door led-tl-lampen.
er zijn wel veel keuze’s in deze lampen van 12€ tot 60€
enige ervaring wat de beste zijn qua prijs-kwaliteit?
Wat is het verschil tussen de tweede en derde tekening:
http://www.olino.org/wp-content/uploads/2014/01/schemasTubes.png
Bij de derde tekening zijn de starters eruit en vervangen door een kortsluiting. Dit om een enkelzijdig gepowerde ledbuis te laten werken.
Bij de tweede tekening is de starter eruit gehaald en verder geen kortsluiting aangebracht. Dit om een ouder type dubbelzijdig gepowerde ledbuis te laten functioneren.
Goede middag,
Ik probeer een TL bak van 4×18 Watt te vervangen door led TL 4x10Watt.
Ik wil dit doen door de starters te vervangen door Dummy starters.
In de bak zitten 4 starters en 2 VSA’s
Als ik de 4 starters vervang door 4 dummy starters branden maar 2 lampen.
Haal ik er 2 dummy starters uit, blijven er ook gewoon 2 lampen branden.
De lampen die branden zijn lamp 1 of 2 en lamp 3 of 4.
Hoe kan dit ??
Groetjes,
Anca
Zijn er al goede (led-TL) alternatieven voor de philips master Graphica serie met een cri van 95+ bij 5300k?
Als ik de database doorsurf lijken de meeste geteste led-tube’s hier nog onder de CRI van 85 te blijven.
Heb in mijn nieuwe loods LED TL lampen via Ali-expres gekocht. Al na 2 uur vallen de eerste LED’s uit. De voeding maakt een brommend geluid. Wat een ellendige zooi, kan zo in de vuilnis: https://nl.aliexpress.com/store/631782?spm=a2g0o.detail.1000008.6.750c3244rvW17U
Mijn conventionele tl-verlichting omgebouwd naar LED. Ik heb Purple T8 Led-Tl’s gekocht van 120 cm. 18 Watt, 120 lm/w, 2180 lm, 100/240V. De CRI ken ik niet/is niet bekend. Deze lampen worden geleverd met aLED-starters ter vervanging can de normale starters.
Het is erg eenvoudig de ombouw naar LED te realiseren. Vervang de starter door de led-versie en haal de twee aansluitingen van het voorschakelapparaat los en verbind deze twee draden nu met een kroonsteentje.
Wat verder belangrijk was is om de LED-buis juist te monteren. Plaats de markering op de buis aan de juiste zijde. Die markering dient te zitten aan de zijde waar de spanning binnenkomt on het armatuur.
Ik heb geen idee waarom dit belangrijk is. Als ik de buis 180graden draai dan werkt het ook prima. Heb me maar aan het voorschrift gehouden. Iemand enig idee of/waarom dit belangrijk kan zijn?????
Oh ja, nog een aanvulling. Je kunt bij dit merk kiezen uit 3000 / 4000 / 6000 Kelvin. Omdat ik de tl gebruik in de garage heb ik gekozen voor 6000 Kelvin. Echt fijner dan de lampen die ik had en die waren al van het type “cool white”.
De 6000K ledlampen geven veel witter licht en ook nog eens meer licht dan de standaard TL’s.
Loekie, de ledbuis zelf heeft twee pinnen aan iedere zijde. Aan 1 zijde moet de fase en de neutraal van de 230V AC opkomen. Aan de andere zijde zijn de twee pinnen met elkaar doorverbonden (er zal wel een zekering tussenzitten, intern in de buis). Zou je nu de 230V AC aan de juiste zijde aansluiten, dan gaat de buis gewoon aan. Zou je de 230V AC aan de andere zijde aansluiten, dan zal meteen de zekering (als die erin zit) eruitvliegen.
Dus wanneer je alleen de buis beschouwd dan is het val belang dat de gebruiker weer aan welke zijde je de 230V AC moet aansluiten.
In jouw geval heb jij een TL bak/houder. Daarin heb je het VSA eruitgehaald, door de draden ervan los te nemen en aan elkaar te sluiten. Dus VSA buitengesloten. Daarna heb je de originele starter eruit en er een zoals jij noemt aLED starter ingezet. Dit is een gewone kortsluiting. Dus wat het doet is de twee aansluitingen in de startervoet met elkaar verbinden. Nu moet je nog weten hoe de spanningsverzorging gaat via de in de TL bak/houder wanneer je de ledbuis in je aangepaste TL-houder plaatst. Dat gaat als volgt: zeg de fasedraad van de 230V AC ging eerst via VSA (nu niet meer) direct naar 1 pin van 1 uiteinde, zeg uiteinde A. De andere pin van uiteinde A gaat via de starter (nu een kortsluiting) naar 1 pin van de andere zijde, zeg uiteinde B. En de andere pin van uiteinde B gaat naar de neutraal van de 230V AC. Als je nu je buis in de aangepaste houder steekt en stel dat in uiteinde A je de 230V pinnen van de buis hebt zitten, dan zal de fase van 230V al meteen bij 1 van de pinnen uitkomen en de neutraal komt via pin van uiteinde B via kortsluiting buis naar andere pin uiteinde B via kortsluitstarter naar andere pin uiteinde A. En je buis werkt.
Draai je nu je buis om, dan gaat de Fase 230V via 1 pin uiteinde A, door kortsluiting in buis naar andere pin uiteinde A via kortsluitstarter naar 1 pin uiteinde B waar de buis de 230V AC verwacht. De neutraal van 230V AC zat al aan de andere pin van uiteinde B en dus ook nu werkt de buis.