Sinds juni 2011 wordt onze hr-ketel ondersteund door een ventilatiewarmtepomp (vwp), de Inventum Ecolution combi 50. Met de vwp besparen we ca. 30% aardgas en zijn we van energielabel C naar A gegaan.

Het huis (twee-onder-een-kap uit 1987, redelijk goed geïsoleerd) werd verwarmd met een Radson Maxicom hr-ketel uit 1998. Het gasverbruik bedroeg rond de 1700 m3 per jaar voor verwarming en warm water. Aanleiding voor de aanschaf van de vwp was het vaststellen van een energielabel voor onze woning. Dit was een label C en we wilden graag naar A, mede met het oog op toekomstige verkoop. Bovendien was de bijna 25 jaar oude mechanische ventilatie-unit op sterven na dood, erg onzuinig en lawaaiig.

Wat is een ventilatiewarmtepomp en hoe werkt hij?

Veel huizen vanaf de jaren 70-80 hebben een mechanische ventilatie-unit (ventilatie type C). Die zuigt voortdurend lucht af uit de badkamer, het toilet en de keuken via ventielen in het plafond en een buizenstelsel en voert deze af naar buiten via een dakdoorvoer. De afgezogen ‘vuile’ lucht wordt vanzelf vervangen door frisse lucht via luchtroosters boven de ramen.
Een ventilatiewarmtepomp verzorgt de mechanische ventilatie, maar doet nog iets meer. Bij de oude unit werd dag en nacht non-stop lucht van ca. 20 graden naar buiten geblazen. Zomer én winter. Zonde!

De vwp onttrekt warmte aan de afgevoerde lucht. De afgevoerde lucht wordt met een warmtepomp van ca. 20 naar ca. 5 graden teruggebracht en het ‘temperatuurverschil’ wordt via een warmtewisselaar opgeslagen in een boilervat van – bij de Ecolution combi 50 – 50 liter, dat op deze wijze tot max. 50 graden wordt verwarmd. Een warmtepomp wordt weleens een ‘omgekeerde koelkast’ genoemd: een koelkast onttrekt warmte aan de inhoud en geeft warme lucht af aan de omgeving, een warmtepomp onttrekt warmte aan de omgeving en slaat die op in een buffer.
De vwp gebruikt de driestandenschakelaar van de oude mechanische ventilatie. Stand 1 is de ‘vakantiestand’ met een minimum aan ventilatie, stand 2 is voor dagelijks gebruik en stand 3 is de turbo: meer ventilatie, bijvoorbeeld voor als er gedoucht wordt of tijdens een feestje met veel mensen.

Links de Ecolution, rechts de hr-ketel.

Warm water

Het warm water uit het boilervat kan direct gebruikt worden, bijvoorbeeld om te douchen, maar pas nadat de hr-ketel het nog iets verder heeft verwarmd tot 60 graden (temperatuur vereist voor legionellapreventie). Raakt het boilervat leeg, dan neemt de hr-ketel het over. Als warmwatergebruiker merk je geen verschil, je komt nooit zonder warm water te zitten.
Als je voor het douchen de vwp van stand 2 op stand 3 zet, wordt de badkamer sneller droog én er wordt meer energie geproduceerd om het boilervat weer snel op 50 graden te krijgen. Hiervoor zit er een tijdmechanisme op: tik je met de driestandenschakelaar even stand 3 aan dan blijft deze een bepaalde tijd, bijv. een halfuur, op maximaal draaien om dan weer automatisch naar stand 2 terug te keren.

Centrale verwarming

De vwp is ook aangesloten op de centrale verwarming. In de software is geregeld dat de vwp in de winter de ‘basislast’ levert. Dat wil zeggen dat de vwp niet kijkt naar wat de thermostaat in de huiskamer aangeeft, zoals de hr-ketel doet, maar dat hij autonoom een hoeveelheid warmte in het leidingsysteem brengt. Is dit volgens de huiskamerthermostaat van de hr-ketel niet voldoende, dan draagt de hr-ketel ook z’n steentje bij. Een regelunit zorgt ervoor dat de apparaten geen ‘ruziemaken’ over wie wat wanneer moet doen. Inventum is bezig met de ontwikkeling van een hybride thermostaat om de beide apparaten nog efficiënter te laten samenwerken. In de software is ook opgenomen dat de vwp niet per ongeluk het huis begint te verwarmen als dit ongewenst is, bijvoorbeeld als je het huis lucht op een koele zomerdag en de aangezogen lucht daardoor een relatief lage temperatuur heeft.

Opbrengst

Het leuke van een warmtepomp is dat ie veel meer energie oplevert dan je erin stopt. Er zijn allerlei getallen om dat aan te geven, zoals de COP, coefficient of performance. De Ecolution heeft – volgens de specificaties van Inventum – een COP van 4,4: met ruim 0,3 kWh elektriciteit wordt 1,2 tot 1,5 kWh warmte geproduceerd. Onze stroom is overigens 100% groen, deels van eigen dak en de rest windenergie via Greenchoice.

Na 11 maanden gebruik van de vwp, waaronder een hele winter, kwam de jaarafrekening. Het gasverbruik is met zo’n 30 procent afgenomen, wat ongeveer overeenkomt met de verwachtingen. (Ter vergelijking: ik ken één andere Ecolutiongebruiker, die was van 3300 naar 2300 m3 per jaar gegaan.)
Hoeveel dit aan extra elektriciteit heeft gekost, is moeilijk na te gaan omdat we in de loop van het jaar nog andere besparingsmaatregelen hebben uitgevoerd. Je kunt geen energiemeter aan de vwp hangen omdat het apparaat een perilexstekker heeft. De Ecolution neemt max. 400 watt op, de ventilator en de pomp voor de cv verbruiken natuurlijk ook een deel van dit vermogen. Per saldo was het totale elektriciteitsverbruik na bijna een jaar warmtepomp plus wat andere bezuinigingen vrijwel gelijk aan dat van vorig jaar en dat viel me zeker niet tegen.
Van mei t/m half september, dus buiten het stookseizoen, is er met 4 personen gemiddeld 10 m3 gas per maand verbruikt voor warm water – en we zijn niet eens op vakantie geweest in die periode. Niet bepaald veel dus, met dank aan de Ecolution.

In de praktijk

• De verwarmingsbuizen maken soms wat lawaai, met name als beide apparaten tegelijk aan het verwarmen zijn, ze hebben immers beide een pomp. De trillingen zijn ook via de luchtkanalen goed te horen, bijvoorbeeld op het toilet.
• Er kan nog winst worden behaald door de cv waterzijdig in te regelen, om te zorgen dat de warmte daar komt waar het nodig is. Specialistenwerk, want onze cv is een lappendeken van vloerverwarmingscircuits met twee eigen pompen en radiatoren.
• De watertemperatuur van de hr-ketel is verlaagd om de vwp meer aan bod te laten komen. Ook een lauwe radiator geeft immers warmte af wanneer die warmer is dan z’n omgeving. In een huis met ltv (‘echte’ lagetemperatuurverwarming, bijv. vloer- of wandverwarming) zal de vwp het best tot zijn recht komen omdat de hr-ketel dan veel minder te doen heeft.
• Wat tegenviel: het apparaat was iets te groot voor de vrije plek naast de hr-ketel, waardoor de installateurs de buizen een beetje vreemd om elkaar heen hebben moeten leggen. Gelukkig hangt het ding op zolder.
• De vwp is geschikt om dag en nacht door te gaan met het leveren van de basislast om de woning op een acceptabele temperatuur te houden terwijl de kamerthermostaat de hr-ketel ’s nachts uitschakelt. Energetisch is het voordeliger om het huis ’s nachts niet al te ver te laten afkoelen, met behulp van de voordelige vwp-warmte. ’s Morgens kan de hr-ketel het huis snel het laatste zetje richting 20 graden geven. Tijdens een paar koude septemberdagen toen het binnen maar 18 graden was, heb ik de proef op de som genomen en de Ecolution het huis alleen laten verwarmen zonder de hr-ketel. Het duurde een paar dagen, maar toen waren alle leidingen en radiatoren lauw en was het huis opgewarmd tot een aangename 20 graden. Met een vermogen van vier of vijf gloeilampen! Het gasstookseizoen wordt hierdoor verkort.
• Via een niet al te gebruikersvriendelijk menu, dat alleen uit cijfers en letters bestaat, kan de gebruiker foutmeldingen uitlezen en een aantal parameters zelf aanpassen, bijvoorbeeld of de vwp voorrang moet geven aan de cv- of de boilerfunctie. Een aantal foutmeldingen zijn eenvoudig op te lossen door een harde reset: de stekker eruit en erin. De meeste foutmeldingen ontstonden doordat de vwp moet kunnen samenwerken met tig verschillende hr-ketels en het met ons ouwe hr-beestje kennelijk niet zo vanzelf ging. Inventum is nog volop bezig met verdere ontwikkeling en is een paar keer langs geweest voor firmware-updates en het monitoren van de vwp i.v.m. een terugkerende foutmelding. Goede service, ze nemen dit apparaat duidelijk serieus.

Kosten

Helaas werd de Subsidieregeling Duurzame Warmte in 2011 net iets te vroeg stopgezet, waardoor onze aanvraag niet meer werd gehonoreerd terwijl we op 1000 euro gerekend hadden. Wel kregen we een MeerVoorMinder-subidie van 750 euro voor de labelsprong van C naar A. De prijs exclusief installatie en subsidie was 3250 euro.
Verdienen we dit terug? Ja, bij de verkoop van het huis, dankzij het gunstige energielabel ten opzichte van vergelijkbare huizen. Kijk je puur naar de aankoopprijs, dan zal de gasprijs relatief nog moeten stijgen t.o.v. de elektriciteitsprijs voor het financieel echt interessant wordt, vermoed ik. Maar vraagt er weleens iemand naar de terugverdientijd van de hr-ketel?

Vergelijking met andere luchtwarmtepompen

Er zijn nog andere typen luchtwarmtepompen, zoals de lucht-waterwarmtepomp die warmte onttrekt aan de buitenlucht en afgeeft aan een waterbuffer, en de lucht-luchtwarmtepomp die de warmte rechtstreeks aan de binnenlucht afstaat (‘omgekeerde airco’). Het grote verschil is dat een warmtepomp met de buitenlucht als bron moet kunnen werken met een groot temperatuurbereik, ook als het buiten vriest, terwijl de ingangstemperatuur van de vwp per definitie altijd ongeveer 20 graden is.

Stiebel Eltron heeft een vwp die veel groter is dan de Ecolution met een boilervat van 300 liter. Ook zijn er warmtepompen die zowel ventilatielucht als buitenlucht als bron gebruiken, waardoor geen aanvullende warmtebron zoals een gasketel nodig is. Een vwp kan ook als stand-alone boiler worden toegepast (warmtepompboiler) of juist alleen als cv-ondersteuning.
Klein nadeel ten opzichte van sommige andere warmtepompen: je kunt met de vwp niet bijdragen aan koeling in de zomer, hij kent maar één kunstje en dat is warmte produceren.

Renovatie en energiezuinige nieuwbouw

Vanwege het bescheiden vermogen is de vwp ook interessant voor een zeer energiezuinige woning (volgens passiefhuisnorm geïsoleerd) waarin niet voor balansventilatie met warmteterugwinning wordt gekozen maar voor ventilatie type C. Vrijwel alle warmtepompen zijn dan eigenlijk te groot qua vermogen en te duur. In de zeer energiezuinige en gasloze Brabantwoning wordt de vwp solo ingezet in samenwerking met een zonneboiler. (De resterende warmtebehoefte is zo gering dat bij de Brabantwoning uit kostenoverweging is gekozen voor elektrisch naverwarmen.)
De Ecolution is er vooral op gemaakt om samen te werken met een reeds aanwezige warmtebron die het gedeelte van de vraag boven de basislast voor zijn rekening neemt, waardoor hij zeer geschikt is in bestaande bouw, als aanvulling op een bestaande hr-ketel. Zo ook bij ons.
Zijn we tevreden? Ik dacht het wel.

---

Marian van Agt, duurzame burger

Disclaimer. Dit verhaal is geschreven door een gebruiker die geen techneut is. Stommiteiten, onduidelijkheden en onwaarschijnlijke cijfers komen geheel voor mijn rekening.