Door de regering wordt een publiek debat georganiseerd over de toekomst van onze energievoorziening: de energiedialoog. De basis voor dit debat is het Energierapport. Dit rapport staat – terecht – vol plannen voor het terugdringen van de uitstoot van het broeikasgas CO_2.

Effect methaan

Wat het effect op het klimaat betreft, wordt CO₂ op de voet gevolgd door methaan (CH₄). Het effect op het klimaat van methaan is 86 keer zo sterk als dat van CO₂ (gemeten over 20 jaar, volgens de meest recente berekeningen van het IPCC

Wat is methaan

Methaan wordt van nature geproduceerd door bacteriën in moerasbodems, en koeienmagen, maar ook door verhitting van olie en kolen diep in de aarde (aardgas) en door bosbranden. De belangrijkste door de mens veroorzaakte methaanbronnen zijn de winning van olie en gas, de landbouw, afvalstortplatsen en bosbranden. De samenhang met energieproductie is duidelijk en al heel lang bekend. Overal uit de productieketen van olie- en gaswinning kan methaan lekken: van moeilijk te voorkomen lekkages tijdens het boren, via gasbehandeling en gastransport door leidingen, tot verliezen thuis als je het gasfornuis aansteekt.

Desondanks wordt methaan in het Energierapport nauwelijks genoemd en er worden al helemaal geen maatregelen voorgesteld om de uitstoot te verminderen. Dat is vreemd. Waarom? Om daar achter te komen moet je meer weten over uitstoot van methaan uit de olie-en gasindustrie.

Methaan is een gas wat moeilijk te meten is. Reukloos, onzichtbaar en slechts in lage concentraties in de atmosfeer aanwezig. Pas de laatste tien jaar krijgen we dat meten steeds beter onder de knie. Door kleine chemische verschillen in het gas kunnen we ook zien weer methaan vandaan komt, uit aardgasproductie of biologische bronnen. De verhouding van koolstofisotopen in methaan uit biologische bronnen en aardgas verschillen sterk, en er zijn in aardgas ook andere koolwaterstoffen bijgemengd. Inmiddels kunnen we ook methaan vanuit de ruimte meten, en onlangs is er ook een speciale camera ontwikkeld waarmee je methaan zichtbaar kunt maken. Door betere metingen weten we steeds beter waar het gas vandaan komt, en hoeveel.

De hoeveelheid methaan in de atmosfeer

Vanaf midden jaren negentig tot 2007 nam de hoeveelheid methaan in de atmosfeer geleidelijk af. Waarschijnlijk werd die afname veroorzaakt doordat de verouderde Sovjet-aardgasindustrie gemoderniseerd werd, en daarmee het weglekken van aardgas afnam. Sinds 2007 neemt de hoeveelheid methaan echter weer sterk toe. Het was onduidelijk hoe dat kwam. Er werd gedacht aan de effecten van klimaatverandering: Bacteriën in moerasbodems produceren meer methaan als het warmer en natter is.

Pas onlangs wordt steeds duidelijker wat er aan de hand is. In hooggelegen meetstations, zoals de Zugspitze in de Alpen, is aan de metingen te zien dat er een duidelijke toename is van aardgas-methaan. Zo’n 40 % van de toename van methaan is afkomstig uit aardgasproductie; de rest wijst inderdaad op toename uit natuurlijke bronnen zoals moerassen. Een tweede onderzoek laat zien waar die aardgasbron vooral ligt: in de Verenigde Staten. Daar is 10-15 jaar geleden de productie van schaliegas en schalie-olie begonnen en zeer snel uitgebreid. Met tienduizenden boringen, transportleidingen, gasbehandelingsinstallaties. Evenzoveel installaties die kunnen lekken. Er wordt geschat dat wel 3.6 – 7.9% van de productie van Amerikaans  schaliegas kan weglekken, verhoudingsgewijs tot twee keer meer dan meer dan bij de productie van gewoon aardgas.
Dit wordt bevestigd door andere onderzoeken, metingen uit vliegtuigen en op de grond door onafhankelijke Amerikaanse onderzoekers, van universiteiten en de Amerikaanse weerdienst NOAA. Opvallend is dat de Amerikaanse milieudienst EPA deze bron van methaan jarenlang veel lager heeft ingeschat. De cijfers die de EPA publiceerde, waren vooral gebaseerd op rapporten door de gasindustrie zelf. Die industrie is minder geïnteresseerd in correct meten van broeikasgasemissies, methaan is daar vooral een veiligheidsrisico.

Gaslobby

Een belangrijk argument voor het gebruik van aardgas is, dat aardgascentrales de helft minder CO₂ uitstoten dan kolencentrales. Het is een sterk verkoopverhaal voor de gasindustrie. Gas als brandstof die onze CO₂-uitstoot vermindert en de transitie naar schonere energie helpt.

Maar als je in de hele productieketen zoveel methaan verliest, vervalt dat voordeel van gas grotendeels, en kun je wat klimaateffect betreft zelfs nog slechter presteren dan kolen. In de Amerikaanse situatie zijn de methaanlekkages bij schaliegas zo hoog dat dat waarschijnlijk het geval is. Hoe dat voor de Nederlandse situatie is bij de kleine gasvelden weten we niet goed, er zijn weinig gepubliceerde meetgegevens.

Energierapport

Waarom in het Energierapport geen link wordt gelegd tussen onze energieplannen en methaan, blijft gissen. Onbekendheid hiermee bij de opstellers van het rapport is niet zo waarschijnlijk. Mogelijk is er een andere reden. Men durft in het Energierapport nog steeds geen afscheid te nemen van schaliegas, en komt het ook niet zo goed uit voor de handel in gas. Lekkages van methaan zetten het verhaal van gas als transitiebrandstof op losse schroeven.

Het is wel duidelijk dat schaliegaswinning helemaal niet goed is voor het klimaat. En als gas een rol blijft spelen in onze energievoorziening – of het nu aardgas is of biogas – zal er veel moeten gebeuren om weglekken van gas naar de atmosfeer te voorkomen.

Voetnoot:

1. De vermenigvuldigsfactor voor het omrekenen van het opwarmingseffect van methaan naar CO₂ verschilt per tijdsperiode waarover je rekent. Vaak wordt 100 jaar gebruikt, waardoor methaan minder schadelijk lijkt. Maar we hebben geen 100 jaar de tijd om gevaarlijke klimaatverandering te keren.

Auteur Ko Huissteden bestuurslid van Stichting Schaliegasvrij Nederland Twitter