In de volgende fase zal er meer dwang uitgeoefend moeten worden. Dit is deel 3. Zie hiervoor deel 1 en deel 2 van dit artikel.
Doel is het klimaat beschermen tegen de mens. Ik kies hierbij voor het traditionele milieubeleid: regelgeving, normstelling en handhaving. Alle milieuproblemen zijn tot nu toe met regelgeving opgelost, dus daar is mondiaal veel ervaring mee. Er is geen twijfel over de werking. De kosten worden gedragen door de vervuiler.

• Modernere beleidsinstrumenten zoals heffingen en verhandelbare emissierechten, lijken haalbaar in de OESO-landen. Ze zijn waarschijnlijk nauwelijks haalbaar in de andere ongeveer 100 Parties van de UNFCCC.
• Moderne instrumenten kunnen door de OESO-landen als trekker worden gebruikt, terwijl de normstelling vervolgens als bezemwagen kan dienen.
• De basis voor normstelling wordt gevormd door Best Available Technology (BAT), not entailing excessive costs (BATNeec) en ALARA, As Low As Reasonably Achievable.
  CCS, biofuel en biomassa vormen bij normstelling belangrijke uitgangspunten.

Milieuwetgeving in Nederland, de EU en de VS

• De EU heeft het Emission Trading System voor de grootste bedrijven. Dat zou met regelgeving aangevuld moeten worden. Dat kan in de Industrial Emissions Directive
  In NL kan dat worden geïmplementeerd met een “AMvB CO2 uit stookinstallaties” obv WM art 8.40
• VS: Standards of Performance for Fossil Fuel-Fired Steam Generators
  Stand der techniek: Mitsubishi Heavy Industries KM CDR® Process (200 – 500 ton per dag) is nu BAT en kan dus vóór 2030 worden voorgeschreven (zie hierna)
• Bestrijding diffuse bronnen en OBKG (stallen, veengrond, N2O van (kunst)mest, etc.)
• Met normstelling moet je op tijd beginnen, voortschrijdende normstelling vroeg aankondigen zodat bedrijven kunnen anticiperen.

CCS: stand der techniek

• Er zijn mondiaal voldoende (18) demonstratieprojecten gerealiseerd.
• Kosten kunnen flink dalen bij gereguleerde toepassing.
• CO2 afvoer per schip naar Noorwegen voor kleinere installaties.
• Als alternatief kan elektrificatie of waterstof dienen.

Carbon Capture and Storage

• Het Utsira aquifer kan een enorme hoeveelheid CO2 opslaan.
• CO2 kan per schip naar Noorwegen worden gebracht.
• Het door Statoil, Shell en Total opgerichte bedrijf Equinor wil (onder meer) CO2 per schip ontvangen in Noorwegen en vervolgens opslaan in de Utsira formatie.
• Voor de implementatie van CO2-normstelling is het van belang dat CCS wordt aanvaard als Best Available Technology.
• Dat staat los van de beslissing van bedrijven om deze technologie toe te passen of te kiezen voor elektrificatie of waterstof.

Normstelling op basis van BAT

• Op onderstaand tabel worden normen voorgesteld op basis van de huidige stand van de techniek.
• Voor nieuwe installaties is dat ongeveer 90% reductie van CO2 uitgedrukt in gram per MJ fossiel. Voor bestaande installaties is dat ongeveer 80%.
• Installaties krijgen de mogelijkheid om in plaats van bestrijdingstechnieken toe te passen het aantal vollasturen te beperken tot maximaal 480 uur per jaar. Dit schept de mogelijkheid om bestaande fossiele installaties als aanvullende voorziening op niet geregeld vermogen te gebruiken.
• Ook wordt per installatie een jaartal gegeven waarop de voorgestelde normstelling in moet gaan.
• Er is een tabel voor stationaire bronnen en een voor mobiele bronnen.
• Het voorgestelde tijdschema is bedoeld voor de ontwikkelde landen. Minder ontwikkelde landen kunnen meer tijd nemen om aan deze normen te voldoen.

Mondiaal richtsnoer normstelling CO2-emissies voor stationaire bronnen.
Voorstel normstelling emissie koolstofdioxide stookinstallaties op basis van stand der techniek 2018, tijdschema Annex I landen

	Elektriciteitsproductie en AVI’s >480 uur per jaar	Kleine stookinstallaties en WKK (>480 uur/jaar)*	Grote stookinstallaties (>480 uur/jaar)*
Demonstratiefase	2020 – 2035	2020 – 2035	2020 – 2040
Nieuwe Inrichtingen	2030: 6 gr/MJ(AVI: -90%)	2030: 10 gr/MJ	2035: 6 gr/MJ
Bestaande Inrichtingen	2035: 12 gr/MJ (AVI: – 80%)	2035: 20 gr/MJ	2040: 12 gr/MJ

* De installaties mogen 20 dagen per jaar zonder voorzieningen als reserve worden gebruikt.

Mondiaal richtsnoer normstelling CO2-emissies voor mobiele bronnen

Voorstel normstelling emissie koolstofdioxide mobiele bronnen op basis van stand der techniek 2018, tijdschema Annex I landen

	Elektriciteitsproductie en AVI’s >480 uur per jaar	Kleine stookinstallaties en WKK (>480 uur/jaar)*	Grote stookinstallaties (>480 uur/jaar)*
Demonstratiefase	2019-2025	2019-2025 Interne vluchten	2025 – 2035 Binnenvaart en zeevaart
Eerste implementatie	2023: 10% verkoop*	2025: 10% SAF bijmengen alle uitgaande vluchten	2030: nieuwe cruiseschepen 2035: nieuwe vrachtschepen
Volle implementatie	2030: 50% 2035: 100%	2030: 50% 2050: 100%	2045: bestaande schepen

*Percentage van de nieuwe registraties per leverancier/producent per UNFCCC party
** Zie bonus materiaal

UNFCCC als beleidskader

• Het Klimaatverdrag (UNFCCC) is in principe geschikt om afspraken over normstelling tussen Parties vast te leggen.
• Vergelijk hierbij de werking van het Montreal Protocol (Verdrag van Wenen) waarin veel normstelling voor CFCs is geregeld.
• De UNFCCC lijkt nu echter ongeschikt als beleidskader voor de soevereine Parties.
  Mogelijk kan de normstelling als guideline worden opgenomen, dit is dus niet dwingend.
• Tijdschema implementatie over laten aan Parties, zij kiezen dus zelf hoe en wanneer zijn de guidelines dwingend opleggen aan hun bedrijven.
• Van de guidelines gaat dan een coördinerende werking uit.
• Onder de huidige handelspolitieke omstandigheden zijn handelsbeperkende maatregelen mogelijk om Parties die de guidelines implementeren te beschermen tegen Parties die dit (nog) niet doen.

Traditioneel milieubeleid: Regelgeving en handhaving

• De effectiviteit van het regulerende beleid is groot. Door implementatie van de guidelines is een mondiale reductie van 80 tot 90% vóór 2050 aannemelijk.
• Met regulering kan ook een grote reductie van de overige broeikasgassen worden bereikt.
• Om negatieve effecten van klimaatverandering te beperken is ook een krachtig adaptatie beleid noodzakelijk.
• Dit beleid is toereikend voor 70% in de matrix.
• Dit komt omdat de temperatuur mogelijk stabiliseert op een te hoog niveau (> +1,5˚C)
• Bovendien zal door de hogere gemiddelde temperatuur op aarde de zeespiegel mogelijk te snel door blijven stijgen, met name door het trage afsmelten van het landijs.
• Voor het afdekken van deze risico’s is een ander soort beleid nodig.

Saneringsbeleid: De temperatuur laten dalen

• Dit beleid is wezenlijk anders dan het hiervoor geformuleerde beleid. Dit beleid lijkt meer op veiligheidsbeleid, vergelijk baar met dijkenbouw of defensie.
• Het doel is ook anders: De mens beschermen tegen gevolgen van klimaatverandering
  Het gaat hierbij onder meer om: te hoge temperatuur, snelle zeespiegelstijging en oceaanverzuring.
• Hierbij is een krachtig interveniërend overheidsbeleid nodig uitgevoerd door een groep landen (Geallieerden). Brede overeenstemming tussen een grote groep landen is hierbij niet haalbaar. Er zullen immers landen zijn die voordeel hebben bij de hogere temperaturen (bijvoorbeeld Rusland).
• De overheid treedt op als uitvoerder, ook om ecologische (neven)effecten beheersbaar te houden.
• Het beleid is gericht op de ontwikkeling en demonstratie van effectieve technieken met negatieve CO2-emissies. Hiermee kan in enige decennia de CO2 concentratie en de temperatuur worden verlaagd.
• Effectief: Grootschalig, relatief snelle werking, betaalbaarheid, beheersbaarheid, betrouwbaarheid, controleerbaarheid
• Negatieve emissies zijn niet de directe verantwoordelijkheid van de vervuilers. Daarom is een regulerende aanpak hier niet haalbaar.
• Hierna volgt een uitwerking van een van de in mijn ogen meest kansrijke Carbon Dioxide Removal CDR) technieken.

Carbon Dioxide Removal technieken: Ocean Liming

• Het idee voor ocean liming is voor het eerst gepubliceerd door Haroon Kheshgi (1995) en uitgewerkt door oa. Tim Kruger (Oxford University)
• Het principe is eenvoudig en werkt op basis van bekende technieken en processen:
• Maak van kalksteen (CaCO3) kalk, Calcium-Oxide (CaO) en sla de vrijkomende CO2 op;
• Meng de CaO (lime) in de oceaan die vervolgens weer CO2 op gaat nemen;
  1 ton opgelost CaO haalt 1,4 ton CO2 uit de lucht.

Ocean Liming

• De mondiale voorraad kalksteen is enorm.
• De benodigde hoeveelheid energie is ook enorm.
• Dit zou een goede bestemming kunnen zijn voor de zomeroverschotten van Zon PV.
• Een andere optie is toepassing van stranded gas, dat is gas dat om allerlei redenen niet gewonnen wordt, bijvoorbeeld omdat er geen afnemers in de buurt zijn.
• De CO2 die vrijkomt kan worden opgeslagen in aquifers of in de gasreservoirs waaruit het benodigde gas komt.
• De mondiale CO2 opslag capaciteit is ruim voldoende voor de totale koolstoftoename in de atmosfeer (240 PgC)[Ecofys].
• Het potentieel van deze techniek is dus heel groot.

• De technologie die voor ocean liming nodig is wordt gevormd door de 1e stap van het normale cement productieproces (rotary kiln)
• Schaal is echter veel groter (100x) en het heeft de voorkeur om elektrisch verwarmde kilns te gebruiken. Er wordt dan namelijk geconcentreerde CO2 geproduceerd waardoor een dure scheidingsstap niet nodig is.
• Kosten voor ocean liming worden geschat op 65-140 €/ton CO2 (Kruger).

Carbon Dioxide Removal technieken

• CDR vormt een aanvullende risicodekking in de matrix tot 85% (van de 90%). De 90% wordt niet gehaald omdat CDR relatief veel tijd kost (tientallen jaren).
• Door het achter de hand houden van dit beleid wordt het klimaatbeleid minder paniekerig en geloofwaardiger.
• Besluiten over dit soort beleid kunnen waarschijnlijk uitgesteld worden tot na 2040.
• De uitvoering van dit beleid moet bijvoorbeeld liggen bij een overheidsprogramma in NATO-kader (“Climate Defence Program”)
• Er bestaat een NATO Emerging Security Challenges Division (ESCD) waarbij aansluiting kan worden gezocht.

Noodstop beleid: Symptoom bestrijding

• Voor het afdekken van de laatste 5% is weer een ander soort beleid en technologie nodig.
  Bij deze laatste 5% gaat het om klimaatverandering als apocalyptische ramp, er dreigen tipping points overschreden te worden, de warme golfstroom (THC) dreigt te vertragen of zelfs om te keren, er is sprake van snelle zeespiegelstijging, etc. Een relatief kleine kans, maar de gevolgen zullen erg groot zijn.
• Acute rampen, massale vluchtelingenstromen, hongersnood, etc.
• In dit geval hebben de overheden mogelijkheden nodig om direct in te grijpen.
• Temperatuur meteen een paar graden omlaag brengen!
• Het gaat nu alleen nog maar om het bestrijden van de symptomen van klimaatverandering. De oorzaken aanpakken gaat langzamer.

Noodstop technieken klimaatverandering

• Voor deze specifieke situatie is Solar Radiation Management (SRM) geschikt.
• De te kiezen SRM-techniek moet snel effectief, betrouwbaar en betaalbaar zijn.
• Stratosferisch SO2 aanbrengen voldoet aan deze criteria. Deze techniek is voorgesteld door Paul Crutzen, de Nederlandse Nobelprijswinnaar en expert op het terrein van atmosferische chemie.
• SO2 in de stratosfeer weerkaatst het zonlicht en werkt dus direct verkoelend. Dit proces is herhaaldelijk bewezen na grote vulkaanuitbarstingen.
• Er zijn veel manieren om de SO2 in de stratosfeer te brengen waaronder via granaten of via balloons.
• Onderzoek, demonstratie en eventuele uitvoering onderbrengen in het hiervoor genoemde “Climate Defence Program”.
• SRM is geen klimaatbeleid maar veiligheidsbeleid!
• Door je te verzekeren erken je het gevaar
• SRM is niet curatief, het blijft symptoombestrijding.

Gefaseerd klimaatbeleid

Fasering afhankelijk van ernst van de gepercipieerde gevolgen van klimaatverandering

Fase	Gevolgen klimaatverandering	Beleid	Draagvlak
1	Onacceptabel voor beperkte groepen, acceptabel voor de meerderheid	Vrijwillig maar niet vrijblijvend, marktgericht, stimulerend, bescherming grote industrie	Goedwillende burger, belanghebbende bedrijven
2	Onacceptabel voor de meerderheid, acceptabel voor beperkte groepen	Dwingende scherpe regelgeving, handelsbeperkingen, hoge ETS-prijzen	Meerderheid burgers, emitterende bedrijven
3	Noodsituatie voor beperkte groepen	Overheden ontwikkelen, demonstreren en implementeren grootschalige CDR technieken	Slachtoffers, meelevende burgers, overheden
4	Snel verslechterende noodsituatie voor velen	Overheden passen temperatuur verlagende technieken toe (SRM)	Overheden

Beleidsaanbevelingen

• Klimaatbeleid baseren op onzekerheid in plaats van overtuiging geeft een breder draagvlak en degelijker beleid
• Disruptie energievoorziening etaleren en stimuleren, al was het maar om de stap naar meer dwingend beleid makkelijker te maken.
• CCS als stand der techniek promoten om normstelling haalbaar te maken en als noodzakelijke bestrijdingstechniek voor de cementindustrie en de afvalverbrandingsinstallaties (AVI’s).
• Aanvullend regulerend beleid (BAT) in UNFCCC-kader initiëren in de vorm van guidelines.
• Energie-intensieve industrieën in voorop lopende landen eventueel beschermen met handelsbeperkingen
• Een multilateraal gefinancierd Climate Defense Program opzetten voor ontwikkeling en demonstratie van CDR technieken en SRM
• Aanpassing van de communicatiestrategie
  Niet meer: Deze maatregelen zijn nodig om ernstige klimaatgevolgen te voorkomen.
  Maar: Deze maatregelen maken de kans op ernstige klimaatgevolgen kleiner dan 20% (oid).

Zie ook Deel 1.