Sinds mensenheugenis wordt licht in verband gebracht met bewustzijn. In de taal licht dit verband in uitdrukkingen kleurrijk op. De led-hype, die de lichtwereld doortrekt, wordt overheerst door een bewustzijn van energiebesparing. Maar is dit ook het beste licht?

Vakmensen die de energie-efficiëntie van LED relativeerden met de rendementen van reeds bestaande ontladingslampen van 100-120 lumen per Watt hadden nauwelijks invloed. Met aanvullende argumenten van verbeterde lichtbundeling en lichtregeling van de led werd de energiebesparing onderstreept. Dat lichtbundeling en lichtregeling met verminderde effectiviteit bij de reeds bestaande ontladingslampen maar beperkt waren toegepast en doorontwikkeld door de bescheiden behoefte eraan, vormde voor de overtuigingskracht van deze aanvullende argumentaties geen belemmering. Het bewustzijn zette zich niet uiteen met positieve randverschijnselen van strooilicht van gangbare installaties zoals sociale veiligheid, gezichtsherkenning en verticale verlichtingssterkten. Ook argumenten als het goed afstemmen op de behoefte van de gebruiker van de traditionele lichtinstallatie door adequate dimensionering en het afschakelen van lichtgroepen moesten het afleggen tegen de vloeiende dynamiek van de elektronische besturing van de led.

Hoe kunnen argumenten, die op zichzelf volkomen gerechtvaardigd zijn, zich zo prominent en overheersend aan het bewustzijn opdringen? Waardoor worden nevenaspecten verhuld van een technologische ontwikkeling, die altijd ook schaduwen meebrengt?

Deze vragen worden in een beschouwing van ICT- specialist Dieter K. Hammer “Omgaan met denktechnologie”¹ indringend beantwoord. Hij concludeert dat ICT een funeste invloed heeft op onze mentale en sociale vermogens en benoemt een reeks valkuilen die gelijktijdig zijn ontstaan c.q. toegenomen met de toepassing van ICT in onze maatschappij:
– miscommunicatie, geen tijd voor reflectie, versplintering door multi-tasking, een cognitieve draaikolk, gameverslaving, mechanisering en verharding.

De individuele consequenties voor het denken verslechteren met:
– langs elkaar heen praten, onbegrip, misverstanden, ruzie, jachtigheid, doorgaan met oude denkbeelden, tunnelvisie, gebrek aan overzicht, achteruitgang van het geheugen, copy paste i.p.v. eigen creativiteit, oppervlakkigheid, snel instrumenteel denken, niet meer kunnen focussen, en verstarring in de intellectualiteit van zwart/wit, causaal, lineair denken.
Een verontrustende waslijst waarmee hij aansluit aan de neuro-wetenschapper Manfred Spitzer die in zijn boek “Digitale dementie”² blootlegt hoe de huidige wetenschap vooral symptomatisch te werk gaat en niet naar diepere oorzaken zoekt.

Aanvullende argumenten
De levensduur van de ledlamp vormt een belangrijk aanvullend argument dat hier door de vele daarmee samenhangende aspecten niet uitputtend kan worden besproken. Hier kan slechts worden opgemerkt dat de levensduren van de ledlampen die thans op de markt verschijnen berusten op berekende, geëxtrapoleerde waarden, omdat de ontwikkeling van het product te kort geleden werd verricht om de zeer lange levensduren van 25.000- 100.000 branduren in praktijkmetingen te kunnen vaststellen. Daarnaast worden drivers toegepast die aan andere technische veroudering onderhevig zijn. De garantie van het lampsysteem verhoudt zich onevenredig met de levensduur in de praktijk. In de markt van fluorescentielampen bestaan reeds lang uitvoeringen met levensduren die overeenkomen met de verwachte levensduur van een lampsysteem met een led.

Veel van deze ICT-valkuilen, met name de tunnelvisie, maar ook het doorgaan met oude denkbeelden zijn terug te vinden in het causale denken rondom de ledlamp.

Sommige ledlampen bereiken nu langzamerhand overtuigende lichtrendementen van 160 of meer lumen per Watt. Maar dat in heel veel toepassingen dat lang niet effectief wordt blijft in nevelen gehuld. En wat de nevenaspecten van de elektronica producten, die gepaard gaan met de toepassing van de led, voor onszelf en het milieu betekenen, blijft in een schemerachtig bewustzijn. Zo werd onlangs pas de uitwerking op eiwitten in de melk na 4 uur in koelvitrines bekend door de invloed van de blauwe emissiepiek rondom 460 nm van de ledlamp³ We mogen gerust concluderen dat veel onderzoek naar levensaspecten in onze wereld niet, nauwelijks en soms achteraf plaatsvindt. En het onderzoek van de led vormt daarop geen uitzondering.

Niet effectief
Veel lichtopbrengsten van ledlampen die gloeilampen beogen te vervangen worden door fluorescentielagen en het satineren van het glas gereduceerd naar 60-80 lumen per Watt.

Een tot in haar naam zichzelf als macht verradende Task force bedient zich van wettelijke middelen om de uitfasering van gloeilamplicht te bewerkstelligen. Dat een volkomen terechte argumentatie van energiebesparing dictatoriale macht uitoefent op argumentatie voor andere lampen staat haaks op wat als waarden van vrijheid en tolerantie in een democratische maatschappij thuis hoort. De achtergrond van het beperkte onderzoek naar de nevenaspecten van de led staat naast een bedenkelijke reeks andere technologische machtsgrepen:
– de gentechnologische manipulatie van gewassen,
– de superioriteit van synthetische medicatie,
– de technologie rondom leven en dood.

Al deze technologieën leiden aan het euvel dat de bijbehorende goed geformuleerde argumentaties zich over de hele wereld uitbreiden waarbij onvrijheid en dwang ontstaan. Gewassen worden ongevraagd gemuteerd, natuurlijke medicatie of homeopathie worden uitgebannen als kwakzalverij en kinderen met een afwijking kunnen maar beter niet meer geboren worden. Terreur door techniek staat kennelijk niet los van terreur in de maatschappij.

Wetgeving is van de 19e en 20e eeuw.

Richtlijnen en de vrije toekomst zijn van bewuste mensen en passen bij de 21e eeuw.

Wat kunnen we doen aan deze overheersende krachten? Hoe behoudt een mens zijn keuzevrijheid voor een (halogeen)gloeilamp? Kan een hooggevoelig mens straks nog elektronica vermijden als hij bij een lamp wil lezen?

Er valt te leren van de voedselindustrie. Die vluchtte in
overstelpende hoeveelheden, vaak onleesbare specificaties op verpakkingen. Dat riep weer nieuwe, goedkope dogmatiek op die alle E nummers wil uitbannen, terwijl die lang niet allemaal schadelijk zijn. Een specificatie van een ledlamp kan gemakkelijk 16 pagina’s A4 lang zijn om vergeleken te worden met evenveel gegevens van de concurrent. Dus die weg kunnen we niet inslaan. Een simplificatie kan en moet helpen, hoewel ook daaraan altijd bezwaren kleven. Er is een fundamenteel onderscheid tussen licht uit warmte en licht uit ontlading. Dat kan op de verpakking, naast andere relevante lichttechnische specificaties, aan de leek in de supermarkt en in de bouwmarkt een duidelijk eerste handvat bieden in een doolhof van technische gegevens.

Ik bepleit voor de toekomst daarom twee fundamentele veranderingen bij de verkoop van lampen. Allereerst een richtlijn in plaats van een wet die uitfasering eist. Wetgeving is van de 19e en 20e eeuw. Richtlijnen en de vrije toekomst zijn van bewuste mensen en passen bij de 21e eeuw. De Richtlijn Lichthinder van de Nederlandse Stichting Van Verlichtingskunde beantwoordt hieraan. Als tweede verandering stel ik een nieuw pictogram op de verpakking van lampen voor, waarin met een kruis wordt aangegeven of het licht door warmte of door ontlading wordt gegenereerd.

Licht uit warmte

Licht uit ontlading

Licht uit warmte wordt met totaal andere technieken gegenereerd dan licht uit ontladingsprocessen, waar veel meer elektronica bij komt kijken. Het is evident dat beide lichtkwaliteiten hun toepassingen hebben. Waar die het beste tot hun recht komen, waarbij het verschillende energieverbruik natuurlijk wordt meegewogen, is een vrije individuele keuze. Het uitfaseren van licht uit warmte wordt gevoed door een tunnelvisie die met wetgevende terreur gerechtvaardigde toepassingen op bescheiden schaal uit het oog heeft verloren. Ruim tweehonderd jaar na de Verlichting in de geschiedenis, in een wereld waar dictators zich manifesteren ten koste van de bewuste vrije mens, past een andere lichtoptiek.

Terreur door techniek staat kennelijk niet los van terreur in de maatschappij.

---

Henk Stolk
Voorzitter werkgroep lichthinder Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde
(op persoonlijke titel)

Bronnen

1. d.k.hammer@tue.nl, www.linkedin.com/in/123hammer, http://www.spirit-and-it.nl
2. Manfred Spitzer, Digitale dementie: hoe wij ons verstand kapot maken, Atlas Contact 2013.
3. Journal of Diary Science June 2016 “Exposure of fluid milk to LED light negatively affects consumer perception and alters underlying sensory properties,”

---