Bespreking van het nieuwe boek van de Amerikaanse oud-vicepresident Al Gore: ONZE KEUZE. Een actieplan om het klimaat te redden. Oorspronkelijke titel: Our Choice. A Plan to Solve the Climate Crisis.

De boekbespreking is afkomstig van BILL MCKIBBEN, THE NATION, 19 november 2009 (vertaling James Kuipers, Stichting GEZEN).

An Inconvenient Truth

Een Ongemakkelijke Waarheid van Al Gore was niet alleen een van de hoogtepunten van de milieubeweging, het was dat ook van de Amerikaanse documentaire traditie. Hij bedacht hoe je een nieuw medium, PowerPoint, kon gebruiken om een griezelig, geloofwaardig en overzichtelijk geheel te maken van het onvermijdelijkerwijs verwarrende verhaal over de opwarming van de aarde. Dat was wellicht net zo belangrijk als wat hij ook maar gedaan zou kunnen hebben als president en hij verdiende niet alleen de Oscar maar evenzeer de Nobelprijs.

Geen oplossing

Er was echter één probleem met de film, dat destijds door vrijwel iedereen werd opgemerkt: het gedeelte over wat er dan wél gedaan kon worden aan het grootste probleem waar we ooit mee geconfronteerd zijn was opvallend kort en bevatte maar weinig geloofwaardige ideeën. Als het einde van de wereld nadert lijkt het vervangen van je lamp niet de meest voor de hand liggende reactie. Of eigenlijk, het lijkt erg voor de hand te liggen maar uiterst ineffectief te zijn – een gebaar, maar geen oplossing.

Our Choice

Gore luisterde naar die kritieken en besteedde vervolgens een aantal jaren aan het bijeenroepen van een serie van ruim dertig “Solution Summits” in Nashville en elders, waar hij vrijwel iedereen uithoorde die ooit beroepshalve over klimaat en energie heeft nagedacht. Hij heeft al die data en ideeën met de hulp van een capabel team van onderzoekers verwerkt tot een boek, Our Choice, een ambitieuze en volkomen geslaagde poging om alles op tafel te leggen wat we over de algemeen geaccepteerde antwoorden op de opwarming van de aarde weten. (“Vrijwel iedereen” is letterlijk bedoeld; de dankbetuigingen beslaan vier klein gezette bladzijden en vermelden zelfs ondergetekende.) Het bevat hoofdstukken over zonnestroom, over windenergie, over biobrandstoffen, over kernenergie en zelfs over minder bekende onderwerpen: geothermische energie, koolstofopslag.

Technisch

Het moet gezegd worden dat het boek technofiele trekken vertoont. Het bevat diagrammen over onderwerpen zoals “hoe werkt een turbine” die zo uit een ouderwetse encyclopedie zouden kunnen komen. Gore heeft een zwak voor statistieken: wist u dat negen vroege zonnespiegel-centrales tussen 1984 en en 1991 in de Mojave woestijn zijn gebouwd met in totaal 2 miljoen vierkante meter spiegeloppervlak? Een deel van het enorme boek wordt in beslag genomen door materiaal dat neerkomt op nog meer PowerPoint plaatjes – prachtige maar standaard beelden van boeren of woeste wervelstormen. (Als u van verrukkelijke windmolen porno houdt dan is dit het boek voor u.)

Goed onderbouwd

Alles bij elkaar genomen is dit niettemin het meest veelomvattende en best gedocumenteerde overzicht dat ooit door wie dan ook is gemaakt over wat we moeten doen om van fossiele brandstof af te komen. Elke stap die Gore in zijn betoog maakt is goed onderbouwd en weloverwogen, en vrijwel alle keuzes zijn exact de juiste. Het bouwen van nog meer conventionele kerncentrales zal te duur zijn om veel soelaas te bieden. Koolstofopslag idem: het idee om de verbrandingsgassen van kolengestookte centrales ondergronds in oude aardolievelden op te slaan is de moeite van het uitproberen waard maar de kosten daarvan lijken tot nog toe onoverkomelijk. In feite onderwerpt Gore veel van deze dilemma’s aan een wijze test: “Maak koolstof duur. Wanneer de realiteit van de noodzaak om CO2 uitstoot drastisch te verlagen in alle marktcalculaties is meegenomen – inclusief de beslissingen van nutsbedrijven en hun investeerders – zullen de krachten van de vrije markt ons snel in de richting sturen van de antwoorden die we nodig hebben.”

Het kan wel

Gore heeft, vind ik, niet alleen die ene terechte kritiek op An Inconvenient Truth netjes gepareerd maar ook de eerlijke (dus niet de borreltafel) bezwaren weerlegd van een ieder die betwijfelt of de wereld echt zou kunnen bestaan zonder fossiele brandstoffen. Het antwoord luidt: niet zonder inspanning, maar alle benodigde technologie is al beschikbaar. Als we zijn adviezen opvolgen lukt het. Wat op dit moment natuurlijk ontbreekt is de politieke wil om daadwerkelijk aan de slag te gaan.

Politieke wil

En als er deze keer al een tekortkoming is, dan is die wel dat Gore wat aandacht had kunnen besteden aan de vraag hoe we die politieke wil tot stand zouden moeten brengen. Als we in Kopenhagen een prijskaartje aan koolstof gaan hangen, of in het Congress een fors aandeel duurzame energie verplicht stellen, of welke dan ook van een dozijn andere acties ondernemen die dringend noodzakelijk zijn, dan zullen verstandige discussies tussen deskundigen alleen niet volstaan om besluiten af te dwingen. Echt bij lange na niet. We weten al een jaar of tien wat er moet gebeuren, maar elke vorm van vooruitgang is, met name in ons land, tegengehouden door de goedbetaalde klimaatsceptici met steun van de kolen en olie industrieën, en door de gedweeë en onnozele media die hen publiciteit blijven geven. Het domweg verhogen van de stapel wetenschappelijke rapporten op de milieukant van de weegschaal met een paar duizend ton zal het debat echt niet doen kantelen, althans niet zolang Exxon zich kan veroorloven om de noodzakelijke aanhang in het Congress te kopen. Het enige wat de doorslag kan geven is het opbouwen van een maatschappelijke beweging die sterk genoeg is in een andere munt (lijken op straat, stemmen in de stembus) om krachtig tegendruk te bieden.

Acties uit andere hoeken

Het is uiteraard niet de taak van Gore om die tegendruk te leveren (en zijn Alliance for Climate Protection was in elk geval een nuttige poging in die richting). Die kerel hoeft niet elk antwoord op elk deelprobleem te leveren – en het goede nieuws, van de laatste paar maanden, is dat vele anderen in actie komen. De afgelopen twintig jaar heb ik klimaatpolitiek nauwlettend gevolgd, en het immuunsysteem van de planeet lijkt nu pas actief te worden: de samenleving heeft eindelijk de opwarming van de aarde onderkend als alles overheersende dreiging en is aan de slag gegaan.

350

Ik heb mijn aandacht vooral gericht op de internationale inspanningen. Gedurende de afgelopen achttien maanden hebben mijn mede-activisten en ik 350.org opgezet, de eerste echt wereldwijde grassroots campagne, die culmineerde in een wereldwijde actiedag op 24 oktober. Op die dag speelden zich vele duizenden acties af in meer dan 150 landen – het was wellicht de geografisch meest uitgebreide actiedag aller tijden. (En het was zeker de enige die ging over een natuurwetenschappelijk gegeven: 350 kooldioxide deeltjes per miljoen is volgens de huidige wetenschappelijke consensus het maximum dat de aardatmosfeer aankan, althans als wij een planeet willen die “vergelijkbaar is met die waarop de menselijke beschaving ontstond, en waar het leven op aarde aan aangepast is.”) Het was, eerlijk gezegd, opwindend om te zien hoe de campagne vorm kreeg – jonge mensen over de hele wereld, geestelijken, wetenschappers die allemaal aansprekende manieren verzonnen om van die drie cijfers, wellicht ’s werelds belangrijkste getal, de meest bekende cijfers van de wereld te maken.

Lobbywerk

Er waren kabinetsvergaderingen onder water (in de Maledieven, geleid door president Mohamed Nasheed, wiens natie over honderd jaar misschien niet meer bestaat) en bergbeklimmers op de smeltende flanken van de hoogste bergtoppen van de wereld. Duizenden kerken luidden hun klokken 350 keer en er waren gigantische manifestaties in grote steden waar mensen met hun lichamen drieën en vijfen en nullen vormden, een soort Scrabble op mondiale schaal. Het ging in Nieuw-Zeeland van start en ging de wereld rond tot zonsondergang in Hawaiï – en aangezien het aan een specifieke eis verbonden was en niet aan een slagzin, kan het wellicht het overleg in Kopenhagen op z’n minst een beetje de wetenschappelijke kant op sturen. maar een beweging als deze zal door moeten groeien. We zullen burgerlijke ongehoorzaamheid nodig hebben, van het soort dat afgelopen voorjaar de kolencentrale van het Congress blokkeerde; we zullen symbolische getuigenis nodig hebben , zoals 350.org; we zullen ouderwets lobbywerk nodig hebben.

De kracht van internet

We hebben het nodige geleerd over het wereldwijd organiseren, iets wat zelfs tot een paar jaar geleden niet echt mogelijk was. De kracht van het internet schuilt niet zozeer in het flitsende spul dat Gore beschrijft (realtime beelden van de aarde waardoor iedereen haar fragiele schoonheid kan aanschouwen) als wel in de mogelijkheid om het te gebruiken, à la de Obama campagne van 2008, als een stuk gereedschap om manifestaties in de echte wereld te organiseren. Bij 350.org onderhouden we een website in veertien talen en gebruiken we woordloze video-animaties; naar ons gevoel is het mogelijk dat de idee van een “wereldwijde beweging” meer kan zijn dan vrome retoriek. Aangaande deze “moeder van alle vraagstukken” hebben we miljoenen mensen kunnen vinden aan beide kanten van de kloof tussen rijk en arm die door hadden dat ze veel gemeen hebben, te beginnen met het gedeelde besef dat het nergens op de planeet veilig is zodra we 350 ppm overschrijden. Het is ontroerend – eigenlijk verdeemoedigend – wanneer iemand je beelden toestuurt van hun rally in Kameroen of Burundi of Quito of Phnom Penh. Verdeemoedigend omdat je weet dat ze geen schuld hebben aan het probleem maar zich bewust zijn geworden dat zij in een wereld die sinds kort onderling verbonden is, zij misschien een reële bijdrage kunnen leveren aan de oplossing ervan.

De toekomst

Gore besluit zijn boek met een mooie speech uit de toekomst waarin hij terugkijkt op wat tot stand kwam na “de omslag die in 2009 kwam” met “de beëdiging van een nieuwe president van de Verenigde Staten.”. Voormalige tegenstanders, onder de indruk van de oprechtheid van de nieuwe president en ontroerd door de vragen van hun kinderen, gingen de armen ineenslaan in de strijd voor een toekomst met schone energie, en al gauw werden de juiste steunmaatregelen getroffen, nieuwe technologie rolde van de band, zelfs personenvervoer per spoor nam alom sterk toe. “Vele landen namen weliswaar het voortouw, maar toen de Verenigde Staten zich eindelijk weer van hun verantwoordelijkheid bewust werden, herpakten ze het morele leiderschap dat de wereld van ze gewend was gedurende de 40 jaren na de Tweede Wereldoorlog.”

Nieuwe koers

Dat is een prachtige droom, zeker voor iemand als Gore, die zelf getuige was van de periode van Amerikaans leiderschap waar hij naar verwijst. Maar hij weet net zo goed als u en ik dat het op dit moment maar een droom is. De verwezenlijking ervan zal afhangen van hoe sterk wij het systeem onder druk zetten. Het staat buiten kijf dat het gestuurd kan worden, maar ook dat het niet van koers verandert als het niet gestuurd wordt.

Bill McKibben.

Meer informatie

• Onze Keuze, een actieplan om het klimaat te redden (ISBN 9789029085489) is o.a. te koop bij: Bol.com, Bruna, Selexyz