Ik ben de laatste week iets leuks tegengekomen; namelijk een tool om je eigen Ecologische Voetafdruk te berekenen. Hiermee kun je bepalen hoeveel ruimte van de aarde er nodig is om alles te genereren wat jij nodig hebt aan energie en goederen, en om al je afval te verwerken die je genereert. Natuurlijk kun je dit ook doen voor een gemeente of land en ook voor de gehele wereld. Dit is al gedaan en dan blijkt dat we met zijn allen al meer land nodig hebben dan dat er is en dat we sinds 1987 interen op wereldreserves! We zijn dus meer aan het vragen van onze wereld dan dat deze duurzaam kan blijven opbrengen! Tijd dus voor actie!
Gelukkig komt de Ecologische Voetafdruk met een zeer praktisch tool. Aan de hand van verscheidene vragen kun je je eigen Voetafdruk berekenen en het tool geeft ook inzicht hóe je kunt verbeteren. En dat zullen we toch moeten, willen we (en onze nazaten) duurzaam van deze aarde gebruik blijven maken. Tevens past de strategie van OliNo er goed bij.

Een goed boek

Er is een heel leuk en interessant boek over de Ecologische Voetafdruk: Nut & Noodzaak van de Mondiale Voetafdruk. Dit boek is te koop voor diegene die liever hardware in handen hebben, en ook zelfs te downloaden (gratis!) via de website van Jan Juffermans, de schrijver ervan. Ik vind het een nobel gebaar.
Hij schrijft dat je je moet realiseren dat uitprinten een beslag op de aarde heeft en dat lezen van een computerscherm dat ook heeft a.g.v. het energieverbruik van de computer. Ik zelf heb een betere methode; sinds twee weken heb ik een iLiad, een apparaat met een groot scherm waarop ik boeken kan lezen. De technologie is anders dan een beeldscherm; er is geen achtergrondlicht en de pagina wordt geschreven en daarna blijft deze statisch zo staan (geen herschrijven). Er is dus nauwelijks stroomverbruik wanneer je een pagina ‘opengeslagen’ hebt en het beeld is verbluffend scherp (op een 8 inch beelddiameter een 1024 x 768 pixels) en rustig.

De Noodzaak

In Jan’s boek gaat hij in op de noodzaak tot aanpak. Hij verwijst naar een rapport uitgegeven door het Wereld Natuur Fonds (WNF), genaamd het Living Planet Report 2006 (LPR 2006). Dit is een compact rapport en te downloaden van de WNF website en van de website van Global Footprint Network. In het rapport worden twee redenen genoemd:

Figuur 1: de sterke daling van de mondiale biodiversiteit
Deze “Living Planet Index” geeft een trend van de aarde’s biologische diversiteit; populaties van 1313 gewervelde diersoorten (vissen, amfibiëen, reptielen, vogels, zoogdieren) worden gevolgd van overal over de wereld. Afzonderlijke indices worden bepaald voor de ecosystemen op zee, land en in zoet water, en deze worden dan weer gemiddeld tot 1 index, de “Living Planet Index”. Gewervelde diersoorten vertegenwoordigen slechts een deel van alle dieren, maar geven een goede indicatie hoe gezond de ecosystemen zijn. De terugval tussen 1970 en 2003 is er eentje van 40 %, wat laat zien dat we de natuurlijke ecosystemen in een ongekende snelheid aan het afbreken zijn. De natuur gaat dus achteruit!

Figuur 2: de sterke groei van de mondiale menselijke Voetafdruk
Het model van de Mondiale Ecologische Voetafdruk uit Canada wordt gebruikt om de totale Mondiale Voetafdruk te berekenen. Middels deze methode wordt het energie- en ruimtegebruik van mensen gemeten, waarbij gekeken wordt naar de leefstijl (voedsel, huisvesting, vervoer en vakantie). Alles wat nodig is om dit te genereren en de afval ervan te verwerken, wordt uitgedrukt in hectares grond.
Zoals je aan de grafiek kunt zien, zijn we in 1987 boven een lijn gekomen, die gelijk is aan de Aarde’s biocapaciteit. Dus sinds 1987 zijn we op deze biocapaciteit aan het interen; de aarde kan ons leefniveau en energiebehoefte niet meer duurzaam aan! We gebruiken nu al ongeveer 20 % meer van de aarde dan wat de natuur blijvend kan opbrengen. Of, zoals Jan het uitdrukt, we leven niet meer van de rente maar teren in op ons spaargeld.
We leven dus samen op te grote voet. We hebben meer aardes nodig dan die we hebben. We zullen samen duidelijke grenzen moeten trekken en normen gaan stellen en tevens moeten we de mondiale gebruiksruimte eerlijk gaan verdelen (wat als alle Chinezen of Indiërs ons leefpatroon zouden overnemen?…).

Het model van de Ecologische Voetafdruk

De bepaling van een Voetafdruk is makkelijk voor te stellen door een stolp om een persoon (of een stad, of een land of de wereld) te plaatsen. Dan bekijk je wat er nodig is aan transport van voedsel, goederen en energie om deze persoon (of stad, land, wereld) in zijn behoeftes te voorzien. Er is ook een uitstroom (afval) die verwerkt dient te worden.

Figuur 3: plaats de stolp over de stad en bekijk de invoerstromen en afvalstromen
Je kijkt vervolgens waar deze stromen vandaan komen en waar ze naartoe gaan. Je zult zien dat voor verschillende behoeftes (bv. vlees en vis) er grond nodig is ergens in een ander gedeelte van de wereld (landbouwgrond voor veevoer in Argentinië, en visgronden in de grote oceaan voor botervis). Al deze stukjes grond worden bij elkaar opgeteld. Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten grond:

Figuur 4: schema van de samenstelling van de Mondiale Voetafdruk
Van fossiele energie wordt de CO₂ uitstoot omgerekend naar de theoretisch benodigde groene ruimte voor het absorberen ervan.

Vervolgens wordt alle gebruikte energie erbij opgeteld. Dit houdt in ook de energie voor transport van alle grondstoffen en producten, voor de bouw en verwarming van ons huis, voor onze spullen en reizen etc.
De energie en ruimte die we nodig hebben bij elkaar opgeteld is de Voetafdruk. Deze wordt uitgedrukt in globale hectares.

Een globale hectare is een hectare (ha) genormaliseerd naar ‘s-werelds gemiddelde prductiviteit van alle biologisch productief land en water bij elkaar. Dus grote delen van oceanen, de noord- en zuidpool, bergtoppen e.d. worden niet meegeteld.
In 2003, de biosfeer had 11,2 miljard hectares bologisch productief oppervlak, ongeveer een kwart van de aarde’s oppervlakte. Tellingen van oppervlakte middels satellieten laten de volgende verdeling zien: 2,4 miljard ha water, 8,8 miljard ha land (waarvan 1,5 miljard ha akkerbouwgrond, 3,4 miljard ha weidegrond, 3,7 miljard hectare bosgrond en 0,2 miljard hectare bebouwde grond).

Deze 11,2 miljard ha grond wordt de Aarde’s biocapaciteit genoemd en is het totaal aan biologisch productieve oppervlakte: akkerbouwgrond, weidegrond, bossen, visgrond, bebouwde en bestrate grond en alle energiegebruik (deze laatste wordt uitgedrukt in hectares ruimte met groeiende bomen die de uitgestote CO₂ kunnen opnemen afkomstig van het energiegebruik).
Het is grond die voor de mens bruikbare biologische producten kan voortbrengen. Natuurlijk kan de invulling van “bruikbaar” over de tijd wijzigen, en dat dient dan wel te worden meegenomen. Een positief voorbeeld is de woestijn. Nu niet erg bruikbaar en dus niet meegeteld. Maar wanneer we flink zouden investeren in Concentrated Solar Power dan wordt woestijnoppervlakte ineens wèl interessant en dient dus te worden meegeteld (dus nu nog investeren daarin)!

We spreken steeds over globale hectares, dus genormaliseerd naar ‘s-werelds gemiddelde. Een bepaald land kan natuurlijk ver vooruit lopen kwa techniek en uit een hectare akkerbouwgrond meer biologisch bruikbare producten halen, waardoor het er gunstiger uit kan zien voor dat land zelf; dan wordt er dus gerekend met locale hectares. Echter de meest voorkomende berekenwijze is die van globale hectares en er zijn genoeg rapporten die de berekeningen voor alle landen en ook voor de gehele wereld hebben uitgevoerd, zie hiervoor de eerder genoemde LPR 2006. Door uit te gaan van globale hectares kun je makkelijk vergelijken tussen landen en ook over jaren achtereen.

Er is nog veel meer te vinden over de achtergronden van dit model, en ik vind de site van Global Footprint Network onder “data and methods” wel een hele interessante.

Nog even over het boek

Er staat verder nog veel interessante informatie in het genoemde boek van Jan Juffermans. Hij berekent de Voetafdruk van de gemiddelde Nederlander, en vergelijkt dit met wat er beschikbaar is op de wereld. Hieruit blijkt dat wij als westers land meer ruimte innemen dan wat er beschikbaar is voor eenieder op de wereld en dat we de taak hebben om ons gebruik terug te dringen.
Hij komt met voorbeelden van steden die hun eigen Voetafdruk hebben bepaald, en ook met eigen acties zijn gekomen om de Voetafdruk te verkleinen. Deze zijn leerzaam voor allen.
Ook gaat hij in op een bepaald keurmerk, wat ingevoerd zou kunnen worden op producten en diensten van bedrijven, waardoor de afnemer ervan kan bepalen wat de voetafdruk is van het afgenomen goed of dienst (want diegene die het product of dienst afneemt, neemt ook de voetafdruk op zich), en de voetafdruk kan laten meebepalen welk goed of dienst wordt afgenomen.
Het boek staat verder vol met voorbeelden en best practices en veel uitleg, waardoor gaanderweg je steeds meer te weten komt over deze methodiek en de ervaringen ermee.
Ook gaat hij in op de mensenrechten en de politiek rondom de Voetafdruk. Al met al een aanrader om te lezen en om er wat mee te doen.

Ik wilde dit artikel afsluiten met eens wat dieper in te gaan op een meting van je eigen Ecologische Voetafdruk en de link leggen met onze OliNo website.

Meting van je Ecologische Voetafdruk

Nu iets over de meting voor jezelf, waardoor ik geïnteresseerd ben geraakt (en dat zegt iets over mij, ik weet het…). Er is een goede meting beschikbaar op de site van livecool. Je hoeft alleen maar de antwoorden in te vullen op de vragen die je gesteld worden en je krijgt uiteindelijk het antwoord in hoeveel CO₂ jij uitstoot door je behoeftes en de afval die je genereert, en dit kan omgerekend worden in hoeveel globale hectare wereld nodig is hiervoor, waardoor je weer direct aansluit bij het voorgenoemde model. Ik vind het zo’n goed tool vanwege de volgende redenen:

• bij iedere vraag heb je een aantal antwoorden waaruit je dient te kiezen. Er staan getallen bij vermeld, wat 100-tallen kg CO₂ voorstelt. Oftewel, je kunt meteen zien hoe je keuze zich vertaalt in een aantal geproduceerde CO₂
• er is tevens uitleg in de vorm van info-knoppen. Door hierop te drukken krijg je meteen extra informatie, die je meer vertelt over het wat en waarom de betere keuzes zijn

• door de getallen achter ieder antwoord zie je ook meteen wat de minst CO₂ belastende optie is, en je ziet meteen ook wat het scheelt in absolute gereduceerde CO₂
• omdat het tool aan het eind met de vragenlijst met een resultaat komt, opgesplitst in relevante deelgebieden, kun je meteen bepalen wat voor jou de meest belastende consumpties zijn geweest en hoe je ze zou kunnen aanpakken. De deelgebieden zijn (1) eten en drinken (2) vervoer, (3) vakantie, (4) stroom en gas, (5) wonen en vrije tijd en (6) diversen

Ik raad je aan om de informatie die je vindt onder de info knoppen eens goed door te lezen. Daar staan veel nuttige gegevens en achtergronden over de vragen en hun antwoorden. Je leert meteen hoe het goed/beter moet.

Let er overigens wel op, dat wanneer je reist voor je werk, je deze kilometers niet meetelt voor je persoonlijke conto. Dit omdat je reiskilometers behoren bij de service of product die door je werk wordt gelevert, en de afnemer van deze service of product krijgt dan jouw reiskilometers bij zijn eigen voetafdruk geteld.

Stroom en Gas: Stroom

Een onderdeel waar ik even wat langer bij stil wil staan is het onderdeel stroom en gas van deze genoemde vragenlijst. De reden is dat hier een directe link met onze site OliNo bestaat.

Een paar kentallen die worden getoond:

verbruik	gemiddelde CO2 uitstoot
< 600 kWh	300 kg
600-1000 kWh	500 kg
1000-1400 kWh	700 kg
1400-2000 kWh	1000 kg
2000-3000 kWh	1500 kg
3000-4000 kWh	2000 kg
4000-5000 kWh	2500 kg
5000-6000 kWh	3000 kg

Het komt dus neer op 0,5 kg CO₂ per kWh die je verbruikt. Elke 1000 kg CO₂ komt overeen met 0,28 ha bosgrond ie nodig is om de CO₂ op te nemen.

Dus mijn (kleine) set van zonnepanelen die jaarlijks 320 kWh leveren, levert mij dus een reductie op van 160 kg CO₂ en dat is dan weer een reductie van 0,05 ha grondbeslag. Het wordt hoog tijd eens aan uitbreiding te denken.
De besparing met de server, van 250 W naar zo´n 90 W, is dus op jaarbasis 1200 kWh aan besparing, en dus een vermindering van 0,17 ha grond.
Zo zie je dat zonnepanelen alsook energiebesparing dus helpt in het drukken van je ruimtebeslag.

Toch ook hier een kanttekening. Een zonnepaneel kost nu eenmaal energie om deze te maken (dus CO₂ uitstoot) en je wilt eigenlijk rekenen met de energiebalans van het ding, om te kunnen zien in hoeverre je werkelijk CO₂ je bespaart. In een eerder artikel op deze site berekende ik dat het zo’n 6 jaar duurt voordat een huis-tuin-en-keuken zonnepaneel zijn eigen energie heeft opgewekt, en dat het over de levensduur 3,3 keer de energie oplevert die het gekost heeft. Dus in iedere kW van een zonnepaneel zit nog zo’n 1/3,3 = 30 % energie van fossiele brandstoffen. Ik mag dus niet iedere kWh van een zonnepaneel meteen in mindering brengen op mijn energierekening in hectares of CO₂ reductie.
Voor een grote windmolen ziet het er gunstig uit, reken dat zelf maar na (zie ook dit artikel over de energiebalans).

Stroom en Gas: Gas

Het valt me op dat in deze vragenlijst de volgende info wordt gepresenteerd: “Koken op gas is voordeliger
De Voetafdruk van elektrisch koken is twee keer zo groot als die van koken op gas. Koken op gas is dus ook goedkoper. Met gas onder glas bespaar je nog eens ongeveer 25% op het gasgebruik, dus ook op je Voetafdruk. Zie www.werelds-wonen.nl.”. Dat wil ik best geloven voor dit moment, alleen op langere termijn zullen we ook van het koken op gas afmoeten, dit omdat dit een fossiele brandstof is en daardoor helemaal niet duurzaam.

We dienen uiteindelijk al onze benodigde energie duurzaam op te wekken. En deze duurzaam opgewekte energie toepassen op transport, productie, verwarming etc etc. Daarmee zullen de CO₂ waardes die je in het tool vind voor bijvoorbeeld transport, ook gaan afnemen. Een sprekend voorbeeld is de elektriciteit afkomstig van windmolens. Deze elektriciteit heeft een relatief kleine CO₂ productie per kWh. Wanneer we deze gebruiken voor ons vervoer, dan zal hiermee ook ons vervoer veel minder zwaar wegen dan dat het nu doet omdat we fossiele brandstoffen verbruiken.

Tenslotte

Ik hoop dat ik je heb kunnen interesseren en misschien enthousiasmeren voor de “Ecologische Voetafdruk”. Je ziet dat je er zelf heel veel aan kunt doen en je kunt zelf berekenen wat je acties tot gevolg hebben. Ik ga in ieder geval door met OliNo en onze strategie en ben blij dat deze ook goed past in dit initiatief.