Iedereen weet dat er een gat in onze ozonlaag zit. Maar weten we ook hoe dit gat ontstaan is in de ozonlaag? Wat bedoeld men met de ozonlaag? En nog belangrijker, wat zijn de gevolgen voor de mensheid hiervan? Al deze vragen worden beantwoord in dit artikel.

Wat is de ozonlaag?

De ozonlaag is samengesteld uit, zoals het woord al aangeeft, ozon. Dit is een giftige, sterk reactieve verbinding van een drietal zuurstofatomen. Ozon is afkomstig van het Griekse woord ozein, wat met ruiken kan worden vertaald. Deze benaming is niet zonder reden gekozen omdat het gas een typische geur heeft. Ozon wordt gevormd op het moment dat zuurstofmoleculen gescheiden worden door de ultraviolette straling die afkomstig is van de zon. De individuele zuurstofatomen verbinden zich met zuurstofmoleculen volgens de scheikundige formule O + O2 = O3. Elke dag wordt in de stratosfeer zo’n 300 miljoen ton aan ozon geproduceerd. Er bestaan overigens twee verschillende soorten ozon te weten: het zogenaamde hoge atmosferische ozon en daarnaast het troposferische ozon dat zich aan het aardoppervlak bevindt.

Met de ozonlaag wordt de laag in de atmosfeer bedoeld die de grootste concentratie aan ozon bevat. Deze laag bevindt zich tussen op ongeveer 15 en 45 kilometer hoogte, gerekend vanaf het aardoppervlak. De totale dikte van de ozonlaag is circa 15 kilometer. De ozonlaag heeft een belangrijke biologische taak. Ozon heeft namelijk de eigenschap om de ultraviolette stralingen op te nemen. Het gaat daarbij dan met name om de UV-B-straling. Deze UV-B-stralen zorgen onder andere voor aandoeningen zoals zonnebrand, hoornvliesontsteking en huidkanker. Daarnaast tast deze soort straling eveneens nog de verschillende ecosystemen van de oceanen op aarde aan. Zou de ozonlaag niet aanwezig zijn dan zou het leven op aarde zoals men dat momenteel kent zich zelfs helemaal niet hebben kunnen vormen.

Het gat in de ozonlaag.

Dat het gat dat de laatste decennia in de ozonlaag is ontstaan dient dan ook grondig aan te worden gepakt is voor de meeste mensen inmiddels wel duidelijk geworden, maar dit is niet zo eenvoudig als men in de regel wel denkt. Om het gat te kunnen dichten in de ozonlaag moet men immers in de eerste plaats weten wat het gat veroorzaakt heeft en wat de gevolgen van het gat zijn voor de samenleving zoals men die nu op aarde kent. De meest belangrijke functie van de ozonlaag is als filter te dienen. De laag zorgt er namelijk voor dat er geen zeer hoge concentraties UV-straling naar de aarde toe kunnen worden gezonden. Op het moment dat de ozonlaag er niet zou zijn dan zouden bijvoorbeeld allerlei andere ziektes ervoor gaan zorgen dat de mensheid op korte termijn zou uitsterven. Maar ook planten en dieren zouden niet leven kunnen blijven.

Het ontstaan van een gat in de ozonlaag is dus wel degelijk erg gevaarlijk voor alles wat er op aarde leeft. De ozonlaag functioneert immers, als het ware, als een filter tegen de veroorzakers van kanker, en een heleboel andere ziektes, die afkomstig zijn van het zonlicht. Op het moment dat het gat te groot wordt zullen alle levende wezens op aarde bloot worden gesteld aan deze gevaarlijke stralingen waardoor er afwijkingen in cellen op zullen gaan treden met alle negatieve gevolgen voor de aardse levende organismen van dien.

Gat in de ozonlaag

De gevolgen van het gat in de ozonlaag.

Men zal er dus voor dienen te zorgen dat het gat in de ozonlaag niet nog groter zal gaan worden en zelfs gedicht zal gaan worden zodat men weer voldoende bescherming zal hebben op aarde zal zijn tegen de straling van de zon. Hoewel veel mensen het heerlijk vinden om te gaan zonnen zou dat bij een te groot gat in de ozonlaag een levensgevaarlijke tijdverdrijf betekenen.

De dikte van de ozonlaag is met name sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw fors afgenomen. Boven de Zuidpool is telkens in de lente gedurende een bepaalde tijd meer dan de helft van het ozon verdwenen. Eveneens boven Belgie is de ozonlaag steeds minder dik geworden, al is de afname hier wel veel minder in vergelijking tot de Zuidpool. Maar ook in ons land de afname van de ozon het grootst in de lente, terwijl in het najaar nauwelijks minder wordt gemeten.

Met name aan het einde van de winter in de jaren 1995-1996 en 1996-1997 was de laag ozon boven België uitzonderlijk dun. Waarschijnlijk hing deze afname samen met de bijzondere weersituatie in West-Europa in die tijd en de erg lage temperaturen die in de ozonlaag werden gemeten, Hierdoor werd de afbraak van de ozon door allerlei ozonafbrekende stoffen immers bevorderd. Ozonafbrekers zijn onder andere de zogenaamde CHK’s. Dit zijn stoffen welke bijvoorbeeld in piepschuim en koelkasten worden verwerkt. Een reactie die daarbij bijvoorbeeld op kan treden is:
Cl· + O3 → ClO + O2
ClO + O → Cl· + O2
Hierbij staat Cl· voor een zogenoemde chloorradicaal

Op 1 januari in het jaar 1989 werd het zogeheten Montreal Protocol van kracht. In dit protocol het gebruik van ozonafbrekende stoffen wereldwijd aan banden gelegd. Deze maatregelen lijken effect te hebben gehad omdat waarnemingen aantonen dat de hoeveelheid ozonafbrekende stoffen die in de atmosfeer voorkomen aan het afnemen is. In 2006 leek de ozonlaag zich zelfs geleidelijk weer te herstellen.

Het duurt echter vermoedelijk nog tot de tweede helft van de eenentwintigste eeuw voordat de ozonlaag helemaal is hersteld. Maar zelfs dan is men nog niet uit de problemen want de toegenomen ultravioletstraling op aarde ontstaan doordat de dunnere geworden ozonlaag niet zoveel straling meer tegen kan houden. Pas veel later zal de uitwerking van alle getroffen maatregelen werkelijk effect hebben. Hierbij gaat men overigens uit van het gegeven dat de ozonlaag rond de eeuwwisseling het minimum zal hebben bereikt. Toch zal er pas een halve eeuw later het grootste aantal gevallen van huidkanker ten gevolge van de afname van ozon verwacht worden.

Het laatste decennium (vanaf ongeveer het jaar 1999) is het aantal gevallen van huidkanker dan ook nog gestegen. Deze toename is men name toe te schrijven aan het blootstellinggedrag aan de UV-straling, zoals bijvoorbeeld door een toename in de zonvakanties. De komende tijd kan eveneens het effect van de dunnere ozonlaag een steeds voornamere rol gaan spelen in het leven van alle dag op heel de aarde.

Nele Keppens, www.leefgelukkig.be