In de eerste maanden van 2010 schreef ik een aantal artikelen over energiebewust verbouwen. In de artikelen genaamd Energiebewust verbouwen, Ervaringen met de zonnecollector , Aanleg en ervaringen met balansventilatie en Ervaringen met de warmtepomp ben ik uitgebreid ingegaan op de door ons gemaakte keuzes. Inmiddels denk ik dat ik de balans wel kan opmaken. In dit artikel ga ik dan ook in op de eerder verschenen artikelen en geef ik de resultaten van 7 jaar energiebewust wonen.

De situatie

Omdat niet iedereen zin zal hebben de oude artikelen nogmaals te lezen geef ik allereerst een overzicht van de situatie en de verbouwing.
In september 2009 woonden wij als gezin met twee kinderen van toen 3 en 7 jaar in een NO/ZW gesitueerde twee onder een kap woning uit 1997 van ongeveer 470 kubieke meter inhoud. Hier is aan de oostkant een uitbouw tegenaan geplaatst op de plaats van de garage van 3 meter breed en 12 meter lang met hierop een schuine kap. Voor deze uitbouw is gekozen voor dak, muur en vloer isolatie met een Rc (isolatie) waarde van minimaal 4.5. De rest van het huis heeft volgens de normen van 1997 een Rc waarde van 2.5. Tijdens de verbouwing is een bodem gekoppelde warmtepomp geplaatst, is het huis voorzien van balansventilatie en zijn een zonnecollector en zonnepanelen geplaatst.

De warmtepomp

Op 22 februari 2010 werd het eerste artikel “Ervaringen met de warmtepomp” op deze site geplaatst. Op dat moment draaide het systeem 2 maanden naar volle tevredenheid. Op 7 januari 2017 was het precies 7 jaar geleden dat ik de meting van het energieverbruik van het warmtepomp systeem gestart ben. Op deze dag was er 18.300 kWh verbruikt. Gemiddeld dus 2.614 kWh per jaar inclusief alle circulatiepompen en de pomp van de vloerverwarming die gevoed wordt vanuit de warmtepomp. Omdat er in deze zeven jaar 72.632 kWh is geproduceerd komt dit neer op een netto COP (coëfficiënt of performance) van 3.96 voor het totale systeem inclusief warm water, vloerverwarmingspomp en standby staan (7W per uur). Een paar jaar geleden heb ik ook de standen bijgehouden over één jaar en toen was de netto COP 3,94. Bij de huidige aanvoer temperatuur is mijn COP voor verwarmen nu nog 5,1 inclusief de diverse pompjes en het stand-by verbruik.

De zonnecollector

Nog voordat de verbouwing echt gestart was is de zonnecollector in het dak gelegd. Hiervoor is een plaats naast de dakkapel gekozen die een deel van de dag gedeeltelijk in de schaduw ligt en daardoor voor zonnepanelen ongeschikt is. Het stand-by verbruik is 1,9 Wh en het maximale verbruik is 25 Wh. Het totale energieverbruik is ongeveer 25kWh per jaar. Vorig jaar is het koelmiddel gecontroleerd maar vervanging bleek niet nodig.
In 2010 berekende ik al een jaarverbruik van 2703 kWh voor verwarmen en warm water. Hierin was toen niet de bijdrage van de Zonnecollector (Zie ervaringen met de zonnecollector) was meegenomen. Helaas is de opbrengst van de zonnecollector niet te meten maar volgens Wikipedia kan ik uitgaan van 4GJ per jaar dus 1111 kWh aan bruto bijdrage. Omdat de zonnecollector in mijn opstelling alleen een bijdrage kan leveren op dagen waarop de collector temperatuur boven de watertemperatuur van het boilervat ligt blijft dit beperkt tot zonnige dagen tussen mei en september dus de netto bijdrage schat ik op hooguit 400 kWh. Dit was dan ook iets wat ik mij vooraf onvoldoende realiseerde en waarin ik dan ook niet meer zou investeren in een dergelijke opstelling.

De balans ventilatie

De hele balansventilatie heb ik zelf aangelegd. Hoewel er diverse malen getwijfeld werd aan de in het artikel genoemde kosten heb ik het geheel kunnen uitvoeren voor net geen €2.200,- Dit omdat ik alle werkzaamheden zelf heb gedaan. Ik wissel 4x per jaar de filters en tussendoor stofzuig ik deze ook. Één keer per jaar maak ik de warmtewisselaar schoon en controleer ik de kanalen. Na 7 jaar zijn de aanvoerkanalen nog helemaal schoon. Ook de vervuiling van de afvoer kanalen valt nog erg mee. Het verbruik van de balansventilatie ligt tussen 27Wh in de laagste stand en 240 Wh in de hoogste stand. De laagste stand gebruiken wij heel regelmatig omdat het een grotere unit dan standaard is. Deze ververst in de laagste stand al 160 M³ per uur. De hoogste stand gebruiken wij alleen tijdens douchen en koken. Ik heb van de installatie gedurende enkele weken het energieverbruik gemeten en bij ons komt dit neer op 270 kWh per jaar. Ook CO2 is gemeten en deze komt ook in de slaapkamer na de nacht niet boven de 750 PPM. Dit is ruim onder de Nederlandse norm van 1200ppm en ook onder een Zweedse norm van 800PPM. Zie hier CO2 indicator

De zonnepanelen

In mei 2010 zijn tenslotte dertien zonnepanelen geplaatst. Destijds waren de Suntech panelen van 205 Wp bijna het grootste wat goed verkrijgbaar was. Veel is hierover niet te melden. Via mijn domotica zie ik de opbrengst per dag en alleen tussen één november en één maart is sprake van wat schaduw op een paar panelen. De netto opbrengst is steeds volgens verwachting geweest en komt uit op gemiddeld 2.538 kWh per jaar over de laatste 7 jaar.

De ervaringen

Bij alle maatregelen die ik heb genomen is mijn uitgangspunt steeds geweest dat het comfort voor ons niet mocht verminderen. Nu is dit een zeer persoonlijk begrip. Sommige mensen vinden een kamertemperatuur van 18 graden nog prima terwijl een ander 21 graden nog wat fris vind. Sommige gezinnen gebruiken 100 M³ warm water terwijl wij gemiddeld 38M³ per jaar gebruiken. Veel hangt dan ook af van zaken als de gezinssamenstelling, inhoud en leeftijd van de woning. Ook wilden wij dat ondanks de vergroting van de woning met ⅓ de energielasten toch sterk zouden dalen.

Verwarming

Sinds de installatie draaien alle systemen zo goed als probleemloos. In de eerste 2 maanden hadden wij nog geen vloerverwarming en moest de aanvoertemperatuur op 50 graden staan om het huis te verwarmen. Dit is inmiddels teruggebracht naar bijvoorbeeld 32 graden bij een buitentemperatuur van 7 graden. Van de warmtepomp is verder weinig te zeggen, het apparaat is door mij in het begin ingesteld op de gewenste aanpassing van watertemperatuur aan de buitenlucht en nu kijk ik nog één keer per jaar of er genoeg water in het CV systeem zit. Verder is er geen enkel onderhoud geweest. De temperatuur in de woonkamer is vrijwel het hele jaar door rond 20,5 graden. In de zomer soms wat warmer en alleen als de buitentemperatuur sterk wijzigt heeft het systeem door de traagheid van de vloerverwarming een halve dag nodig om zich aan te passen.
In bijna alle andere kamers blijft het in de winter rond de 19,5-20,5 graden. Op één kamer bleek de kleine lage temperatuur radiator toch echt te klein. Dit lossen we nu op met een klein verwarmingspaneel wat via de domotica aangestuurd wordt. Helaas was er geen mogelijkheid om een andere radiator te plaatsen want dit had zeker onze voorkeur gehad. Hadden we hier een standaard dubbele plaat radiator gehad van bijvoorbeeld 60×160 dan was dit ook bij de gemiddelde aanvoer temperatuur van 35 graden ruim voldoende geweest. Met de standaard radiator en een goed geïsoleerd huis blijkt een aanvoer temperatuur van 32 graden dus geen probleem om een kamer te verwarmen
Ook bij temperaturen van -20 graden in de nacht blijf het huis op temperatuur ondanks dat warmtepomp maximaal 6kW vermogen kan leveren. Zeker in zwaar geïsoleerde of wat kleinere woningen kan dit vermogen nog minder zijn dan in ons huis met 175M² gebruiksoppervlakte en een inhoud van ruim 600M³.

Warm water

De aanvoer temperatuur van het warme water was in het begin 50 graden en varieert nu tussen 42 en 47 graden. Op een zonnige dag kan dit door de zonneboiler oplopen tot ruim 70 graden. Dit heeft tot gevolg dat een thermostatische mengkraan niet goed af te stellen is. Standaard staan deze kranen afgesteld op een aanvoer temperatuur van 65 graden. Nu willen we dan als laatste een mengventiel toevoegen waardoor het water nooit heter kan worden dan 45 graden en we de kranen hierop kunnen afstellen. Bijkomend voordeel is dan ook dat we de vaatwasser hierop kunnen aansluiten.

Zonnepanelen

Over de zonnepanelen kan ik kort zijn, ze zitten er op en ze werken. In het voorjaar maak ik de dakgoten schoon en dan neem ik meteen de panelen mee. Verder geen bijzonderheden.

Balansventilatie

De balansventilatie was in de begintijd zeer stil maar was na zeven jaar dag en nacht draaien wat meer geluid gaan maken. Duidelijk was te horen dat de lagers slechter werden. Met dank aan instructievideo’s op YouTube heb ik deze voor €10,- zelf vervangen. Dit koste nog geen uur werk dus tel uit je winst. Elk kwartaal vervang ik de filters door nieuwe enveloppe filter. Hierbij blijf je het draadframe steeds gebruiken en vervang je alleen het filtermateriaal. Dit is een stuk voordeliger dan complete filters. Wij gebruiken een zogenaamd F6 filter voor de aanvoer en een standaard filter in de afvoer. Dit scheelt erg veel stof, en in het voorjaar en de zomer ook veel pollen in huis.
Op mijn artikel kwamen veel reacties over luchtvochtigheid, geluid en tocht. Onze installatie is na 7 jaar in de lage en middenstand en na het vervangen van de lagers nauwelijks hoorbaar. Alleen in de hoogste stand hoor je de unit goed omdat deze achter de muur van de woonkamer hangt. Deze stand gebruiken wij zoals eerder gezegd alleen voor douchen en koken en daarbij maakt het systeem ongeveer de helft van het geluid van een afzuigkap als je er naast gaat staan.

Luchtvochtigheid

De luchtvochtigheid die als comfortabel wordt beschouwd is weergeven in het middengebied van onderstaande afbeelding.

Bij een temperatuur van 21 graden wordt een luchtvochtigheid tussen 39% en 70% als comfortabel beschouwd en een luchtvochtigheid tussen 29% en75 % als minder behaaglijk. Uiteraard is dit iets heel persoonlijks. Bij ons varieert de luchtvochtigheid door het jaar tussen 33% en 70% bij gemiddeld 20 graden.

Omdat ik ook de buitenlucht temperatuur en de inblaas temperatuur meet is de winst van de balansventilatie duidelijk te meten. Op dit moment is bij een buitenlucht temperatuur van 8,4 graden en een woonkamer temperatuur van 21 graden de inblaas temperatuur 20,1 graden.


Ook bij temperaturen rond het vriespunt wordt er nog steeds lucht van ongeveer 19 graden ingeblazen. Door het gebruik van grote ventielen en leidingen blijft de stroomsnelheid laag en voorkomen wij fluitende geluiden en een gevoel van tocht.

Financieel

Na aftrek van de subsidies op de warmtepomp, zonneboiler, PV panelen en 6% BTW over de isolatie maatregelen was onze netto investering € 23.810,- Door de opbrengst van de zonnepanelen en de forse besparing op onze energienota voor de stadsverwarming inclusief de hierbij behorende hoge aansluitkosten verdienen wij onze investering terug per mei 2018 waarna het grote financiële besparen begint.

CO2

Volgens milieubarometer.nl veroorzaakte de stadswarmte uit een AVI in onze oude situatie 26.5 KG CO2 per GJ warmte. Wij gebruikten toen inclusief warm water 67,5 GJ per jaar; goed voor een uitstoot van 12.521 kilo CO2 in 7 jaar tijd. Dit is teruggebracht tot nul omdat wij naast de opbrengst van onze eigen panelen alleen energie van een bewezen groene leverancier gebruiken. Toch denk ik dat het vereiste CO2 neutraal worden van de bebouwde omgeving op zijn zachtst gezegd uitdagend zal worden. Er zijn al heel goede resultaten geboekt voor bestaande woningen maar deze gaan allemaal gepaard met een investering van minimaal €30.000 en vereisen dan ook nog eens een gunstig gelegen dak zonder obstakels als dakkapellen e.d. Vooral ook omdat het gemiddelde gezin van 4 personen op dit moment 3.920 kWh aan elektriciteit gebruikt; hiervoor is al 33M² aan zonnepanelen nodig en het gemiddelde schuine dak van een tussenwoning is maar 30M² aan één zijde groot. Kortom, er is nog wel wat te doen.

Conclusie

Na zeven jaar gebruik maken wij de balans dan nu op. Over een goed jaar hebben wij onze investeringen terugverdient en besparen wij nog steeds bijna € 3000 per jaar ten opzichte van de situatie voor de verbouwing. Het binnenklimaat is heel prettig, door het hele huis een constante temperatuur, goede luchtvochtigheid en schonere lucht. Alle systemen werken al zeven jaar bijna zonder problemen en veel meer dan af en toe een filter vervangen is niet nodig.

Wat we met de kennis van nu anders zouden doen, was niet meer investeren in een zonneboiler, die maar een heel beperkte bijdrage levert aan het geheel en we zouden nu ook kiezen voor minder opvallende zonnepanelen dan de huidige blauwe die nu ook 50-100 Wp per stuk meer kunnen opleveren.
Kortom: ook na zeven jaar ervaring met energiebewust verbouwen nog steeds de juiste keuze!