In dit artikel ga ik in op de mogelijkheden tot energiebewust verbouwen en de keuzes die ik hierin gemaakt heb. In 2009 hebben wij de keuze gemaakt om een grote verbouwing te doen en niet te gaan verhuizen. Ook ga ik in op energieverbruik van woningen, wat is “normaal”en wat is zuinig te noemen.

Inleiding.

In 2001 kochten wij ons huis, vlakbij Arnhem een twee onder een kap van toen net 4 jaar oud. Op dat moment nog veel te ruim voor ons, we waren nog met z’n tweeën. Na de geboorte van onze zoon en dochter bleek in 2008 dat het ooit zo ruime huis in de toekomst toch te klein zou gaan worden. We hadden twee slaapkamers samen gevoegd en onze zoon sliep op de halve zolder. Natuurlijk hadden we de zolder helemaal kunnen gebruiken voor een kamer voor onze zoon maar dan zou mijn vrouw haar kamer kwijt zijn geweest. Ook beneden wilden we meer ruimte hebben. Het zou dus verhuizen of verbouwen moeten worden. Al vlug bleek dat verbouwen veel gunstiger zou zijn. Voor onze wensen zouden we het dubbele kwijt zijn geweest als we nieuw of bestaand zouden kopen dus het werd een forse verbouwing.

Uitzoeken

We wisten al heel vlug wat we wilden, de garage en het er achter aangebouwde kantoor zouden moeten verdwijnen, hiervoor zou een kantoor aan de voorkant moeten komen en een flinke uitbouw van de woonkamer hier meteen achter. Hierop dan een schuine kap met aan de achterkant een dakkapel zodat er ruimte zou zijn voor een grote slaapkamer en een bergruimte.

Nu begon het verdere uitzoeken. Omdat ik zelf een verleden in de elektrotechniek, installatietechniek heb wou ik niet alles aan een architect en een aannemer overlaten. Mijn ervaring en idee was dat architecten vooral bedachten wat ze zelf mooi vonden (ervaringen genoeg gehad) en dat de aannemers vooral goedkoop wilden bouwen. Er zullen uiteraard genoeg goede aannemers en architecten zijn maar ik wilde vooral veel zelf doen.

Ik ben toen begonnen met het bestuderen van het bouwbesluit op www.bouwbesluitonline.nl

Niet echt makkelijke kost maar voor mij wel te doen. Ik kwam er toen achter dat er wel de nodige eisen worden gesteld maar dat er veel meer haalbaar is. Via het internet ben ik toen gaan kijken naar bouwmaterialen en hun eigenschappen. Pas op dat moment kwam ik er achter dat de voor nieuwbouw geldende EPC van 0.8 eigenlijk een lachertje is. Het zou best mogelijk zijn om veel lager uit te komen dat dit en mijn streven werd om te kijken wat het minimale haalbare zou zijn.

Op de site van Senter Novem (nu agentschap NL) kwam ik in aanraking met de trias energetica.

Deze zegt:

1. Beperk de vraag naar energie door toepassen van vraagbeperkende maatregelen;
2. Gebruik zoveel mogelijk duurzame energiebronnen om de energie die nog nodig is op te wekken;
3. Zet efficiënte technieken in om het resterende energieverbruik op te wekken.

Ook via de site van Senter Novem vond ik wat oplossingen waarmee ik mijn verbruik van energie kon beperken. Naast het zo goed mogelijk isoleren zouden dit ook de nodige technische maatregelen worden. Met een EPC rekentool die ook op de site te vinden was kwam ik tot een theoretische EPC voor mijn huis na verbouwing van 0.3 dus ruim 60 % onder de geldende nieuwbouwnorm. Wat het voor mij extra interessant maakte was dat ik zonder de stadsverwarming zou kunnen die toch wel erg veel geld bleek te kosten.

Hierna begon het grote zoeken wat ik wilde eigenlijk alles doen wat er maar mogelijk was dit waren:

• Optimale isolatie
• Warmtepomp
• Zonneboiler
• Douchewater WTW
• Balans ventilatie
• PV panelen
• Overig verbruik beperken.

Over de warmtepomp en balansventilatie heb ik eerder al geschreven.

Isolatie

Isolatie was van belang voor een aantal delen:

• Muurisolatie
• Dakisolatie
• Vloer isolatie
• Fundering
• Glas en kozijnen
• Kierdicht bouwen

De isolatiewaarde van isolatie materiaal wordt uitgedrukt in een Rd (R Declared) waarde. Hoe hoger hoe beter. Voor nieuwbouw is minimaal een RC van 2.5 voor de totale combinatie van een bouwdeel vereist. Dit is dan bijvoorbeeld voor een buitenmuur de binnen en buiten muur met isolatie, spouwanker en lucht openingen.

Muur isolatie

Op het gebied van muurisolatie waren er de nodige ontwikkelingen. Het veelgebruikte glas en steenwol wordt eigenlijk alleen maar gebruikt omdat het zo goedkoop is. Ik wilde een zo goed mogelijke isolatie en dat zou betekenen dat er minstens 20 cm glaswol nodig zou zijn. Gelukkig waren er ook alternatieven. Alleen PIR isolatieplaat bleek echt geschikt. Een 12 cm dikke plaat isoleert 2x zo goed als een even dikke glaswol plaat. Hierdoor kon de muur een normale dikte houden.

Uiteindelijk koos ik voor de platen van Ecotherm, deze zijn goed en schoon te verwerken en ook goed kierdicht te krijgen.

Gevel isolatie (glaswol 12cm Rd 2.5)

Dakisolatie

Schuine daken worden meestal gemaakt uit een samengestelde plaat waarop aan de buitenkant de pannen kunnen worden gelegd. Aan de binnenkant is de plaat al vaak compleet afgewerkt. Als isolatie materiaal kiest de fabrikant voor glaswol of schuim (wat beter isoleert) Ik wilde de dikst mogelijke plaat gebruiken. Dit bleek een Rd4,5 te zijn.

Vloerisolatie

Een vloer kan gemaakt worden door beton te storten op isolatiemateriaal waarbij er geen kruipruimte is of een bouw met kruipruimte. Hier kan dan gebruik gemaakt worden van prefab platen of een zogenaamde systeemvloer (broodjesvloer) waarbij er betonnen balken worden gelegd met hiertussen styropor broodjes. Hierover komt dan een dunne laag beton. Ik wilde graag een kruipruimte hebben dus het zou een systeemvloer moeten worden. De broodjes waren leverbaar tot Rd 5.0 en maar nauwelijks meer te kosten dan een standaard Rd 2.5 exemplaar.

Fundering

Elke zware bouwconstructie moet ene fundering hebben om te voorkomen dat deze wegzakt in de ondergrond. Deze fundering bestaat uit beton wat afhankelijk van de ondergrond op het zand op op funderingspalen gestort wordt. Om het beton tijdens het storten niet te laten weglopen gebruikt de aannemer een “kist” vaak bestaat deze uit planken en folie waarin het beton gestort wordt. Na het storten  en harden van het beton wordt deze dan verwijderd. Een alternatief is de zogenaamde “verloren bekisting” deze blijft achter in de grond.

Deze verloren bekisting wordt gemaakt van styropor en heeft een eigen Rd van 2.5. Hiermee wordt verkomen dat kou uit de grond rond de fundering de fundering bereikt en zo dus de daarop liggende vloer met binnenmuur kan afkoelen. Hier heb ik dus voor gekozen omdat de meerkosten minimaal zijn.

Glas en kozijnen

Via het glas en de kozijnen gaat veel warmte verloren.

Enkel glas is natuurlijk rampzalig en mag daarom ook niet meer gebruikt worden. Ook gewoon dubbel glas zonder gasvulling wordt niet meer gebruikt.

Het meest ideale zou drievoudige beglazing zijn maar de prijs… Het was nog net niet drievoudig geprijsd maar toch dermate duur dat het nooit de investering waard zou zijn. Wel was er een hoop te winnen door te kiezen voor dubbel glas met een Ug van1.1. Bij glas geldt dat een lagere Ug beter is. Dit isoleerde 40% beter dan het HR+ glas in de rest van het huis.

Ook de kozijnen verliezen warmte. Standaard staal en aluminium voldoet niet aan de eisen van het bouwbesluit en wordt dus niet meer gebruikt. Zelf wilde ik minimaal onderhoud, goede isolatie en voldoende inbraakwerendheid. Hout en kunststof bleven over. Een goed kozijn is stevig dus voldoende inbraakwerend. Hout vraagt regelmatig schilderen, kunststof alleen een doekje. Hout kan verbrand worden na vervanging, kunststof kan eenvoudig omgesmolten worden en opnieuw worden gebruikt. Kunststof bleek echter veel beter te isoleren doordat profielen gebruikt worden met luchtkamers. Ook hebben deze kozijnen dubbele afdichting rubbers om optimaal luchtdicht te zijn.

Een alternatief zouden isolerende houten kozijnen zijn geweest. Hiervan is echter weinig kennis beschikbaar in Nederland en ze bleken fors duurder te zijn.  Het werden dus kunststof kozijnen en een kunststof voordeur.

Kierdicht bouwen

Om de warmte beter binnen te houden moest het huis ook beter kierdicht zijn. Vooral de aansluitingen tussen dak en muur isolatie moesten optimaal zijn.  Dit was vooral iets waar ik tijdens de bouw op zou moeten letten.

Om offertes te kunnen opvragen heb ik schetsen met maten gemaakt van de verbouwing.

Daarna heb ik eisen opgesteld waaraan de offertes moesten voldoen zoals detail prijzen per onderwerp, extra energiebesparende adviezen en materialen en de prijs

Dit alles heb ik samengevoegd tot een bestek van 20 pagina’s waarmee ik bij vier aannemers offertes heb aangevraagd.

De selectie en de vergunning

Op de offerte aanvraag kwamen vier offertes terug. Ik wilde alleen de ruwbouw laten doen en zou zelf al het andere laten doen.

Uiteindelijk heb ik een aannemer gekozen waarmee ik in zee ben gegaan. Via deze aannemer heb ik ook al het teken en rekenwerk laten doen voor de bouwvergunning.

Ik ben zelf naar de welstandscommissie gegaan voor het eerste deel van de offerte aanvraag. Na ongeveer 5 minuten over mijn aanvraag te hebben gesproken hebben we hierna nog een uurtje zitten praten over energiebewust bouwen en verbouwen. Met een kleine aanpassing was het ontwerp akkoord en kon het rekenwerk voor de bouwvergunning worden gedaan. Ook de bouwvergunning zelf en de ontheffing op het bestemmingsplan verliepen zonder problemen, geen bezwaren en binnen de normale termijn de vergunning rond. We konden dus gaan bouwen.

De totale bouw zou ongeveer vijf maanden gaan duren. Eerst zelf een maand slopen en voorbereiden, hierna 10 weken werk voor de aannemer en daarna zelf 6 weken afbouwen. De aannemer zou ruwbouw en stuckwerk gaan doen, ik zelf alle installatiewerk, binnenmuren, plafonds , balansventilatie en afwerking. De warmtepomp en de zonneboiler zouden door de installateur worden gedaan. In een later stadium dan nog de PV panelen

De bouw

Het begon met het zelf slopen van de garage en het er achterliggende kantoor.

Het slopen van garage en het kantoor

Na 20 kubieke meter puin en 6 kuub overig afval waren de garage en het kantoor verdwenen en kon de aannemer de fundering weghalen. De garage stond op de zelfde vloerplaat en fundering als het huis. De vloer was dus al geïsoleerd en kon daar dus wel blijven zitten.

Slopen van de oude fundering tot anderhalve meter diep

Nadat de grond bouwrijp was konden de funderingspalen en de geïsoleerde verloren bekisting de grond in. Deze werd voorzien van het nodige betonijzer en gevuld met beton.

De volgende dag al kon begonnen worden met de systeem vloer.

De balken werden gelegd en de broodjes konden er tussen. Door de vorm van de broodjes ontstaat een aansluitend geheel wat volledig geïsoleerd is.

Een broodje styropor

Nadat alle broodjes gelegd waren kon de toplaag beton gestort worden en was de vloer klaar.

Vloer storten

Na het storten van de vloer begon het opbouwen van de binnenmuur.

Deze bestaat uit een kalkzandsteen binnenmuur en witte breuksteen voor de buitenmuur in dezelfde stijl als de bestaande woning. De binnenmuur had ook uit isolerende gasbeton kunnen zijn maar dan was deze 20cm dikker geworden voor voldoende draagkracht. Poriso steen had gekund maar dit was in afwerking veel duurder geworden omdat hier meer stucwerk voor nodig is.

De Ecotherm platen werden in verband op de binnenmuur gezet. Alle openingen zijn met PUR dichtgemaakt.

Een mooie glimmende muur

Na het afwerken van de buitenmuur was het tijd voor het dak.

De dakplaten en de (prefab) dakkapel werden op hun plaats gehesen. De aansluitingen tussen de dakplaten en de wandisolatie werden helemaal dicht gemaakt met PUR en de isolatieschil was klaar.

Hierna kwamen de kunststof kozijnen en het glas. Deze zijn in houten stelkozijnen gezet en afgedicht met compriband en pur. Hierdoor sluiten zij naadloos aan op de overige isolatie

Na het stucwerk was de aannemer klaar en kon het afwerken beginnen.

In de woning was ik intussen al bezig geweest met de balansventilatie en het verbouwen van de badkamer. Hierin in een douchewater WTW opgenomen die het afvalwater uit de douche gebruikt om het koude water al voor te verwarmen. Over de Douche WTW in een later artikel meer.

Het afwerken en het verdere installatiewerk bestond uit het plaatsen van de warmtepomp met de vloerverwarming en de zonneboiler. In de laatste maand zijn deze geïnstalleerd.

Vloerverwarming

Plaatsen van de zonnecollector

Het energieverbruik van woningen.

Het energieverbruik van een woning is van veel zaken afhankelijk.

De EPN norm is een poging om woningen met elkaar te kunnen vergelijking. Hierbij wordt gerekend met de zogenaamde verliesoppervlakten (muren, glas, kozijnen enz) Dit levert een theoretisch energieverbruik op wat rekening houdt met balansventilatie, verwarming systeem, afgifte systeem maar ook PV panelen. Over de juistheid van de normen valt te twisten maar het is wel een middel om woningen te vergelijken.

Vergelijken op verbruik is iets moeilijks. Om te beginnen verschillen woningen daar door te veel. Een 2 onder een kap kan 350 kubieke meter bruto zijn maar ook 800 kubieke meter aan netto woonruimte. Er is wel een standaard tabel van het Nibud voor de gemiddelde woning per soort.

Deze staat hier onder.

Stroomverbruik
naar grootte huishouden
Aantal personen	1	2	3	4	5
Gemiddeld gebruik	2323	3323	3820	4565	5282
in kWh per jaar
*Nibud peildatum 2009
Gasverbruik naar woningtype	Gemiddeld verbruik per jaar
Woningtype	2009	2008
Vrijstaande woning	2516 m3	2210 m3
2-onder-1-kap	1733 m3	1473 m3
Hoekwoning	2079 m3	1750 m3
Tussenwoning	1469 m3	1262 m3
Flat	845 m3	808 m3
Totaal gemiddeld	1576 m3	1346 m3
Peildatum 2009/2008

Wat hierin opvalt, is dat de verschillen fors zijn. Niet alleen per type woning maar ook per jaar door de verschillende temperatuur (vooral in de winter) het geeft echter wel een uitgangspunt.

Ook het gedrag is van grote invloed. Een gezin met twee kinderen verbruikt meer energie dan twee personen in dezelfde woning die beide de hele dag werken.

Mijn situatie

Voor mijn eigen woning heb ik puur uit nieuwsgierigheid een EPN berekening laten maken. Het huis voldeed vooraf aan een EPN van 1.0.

Na invoering van alle maatregelen dus nadat de PV panelen geplaatst zijn is dit gedaald naar 0.29.

Aan energie voor verwarming verbruik ik naar verwachting 2100 KWh per jaar.

Door de COP van de warmtepomp die nu 5.7 is komt dit in aardgas met een HR ketel neer op ongeveer 1408 kubieke meter per jaar. Dit in een extreem koude winter.

Hierbij komt nog ongeveer 400KWh aan elektriciteit voor het warme water voor het deel wat de zonneboiler niet levert.

Ons overige elektriciteitsverbruik is nu ongeveer 3500 KWh per jaar. Nadat de koelkast en diepvries vervangen zijn verwacht ik nog ongeveer 2300 KWh te verbruiken.

Ons totale energieverbruik is dan ongeveer 4800 KWh per jaar. De PV brengt hiervan ongeveer 2700 KWh op waardoor onze afname van groene energie op 2100KWh per jaar blijft steken.

Financieel

Financieel is alles de moeite waard geweest. Ik heb een SDE 2009 voor de PV panelen gekregen en de afname van energie is straks al minder dan de vaste teruggave REB.

Totaal betekent dit dat ik netto meer terugkrijg dan ik betaal en dat mijn oude energierekening van 230 euro per maand inclusief stadsverwarming volledig verdwijnt. In plaats daarvan betaal ik nog ongeveer 9 euro per maand inclusief vastrecht. De SDE teruggave van ongeveer 550 euro kan ik dan gebruiken om de helft van de extra hypotheek van te betalen. Doordat mijn energie rekening per jaar ruim 2600 euro lager wordt kan ook de rest van de rente betaald worden en blijft er genoeg voor de afschrijving in ongeveer 17 jaar over.

Conclusie

Alle extra maatregelen betalen zichzelf terug. Onze CO2 voetafdruk is 0 omdat alle elektriciteit groen wordt ingekocht. We zijn weliswaar nog niet zelfvoorzienend maar er is nog wat extra ruimte voor PV. Mogelijk dat dit in de toekomst nog benut gaat worden. Bij de huidige maatregelen blijft de maandlast gelijk en kan het geheel (techiek, extra isolatie en glas) in 17 jaar worden afgeschreven. Bij de verwachte langjarige prijsstijging van 8% per jaar is dit na 9 jaar het geval. Een toekomstig stijgen van de energieprijzen zal mij minder raken, ik neem immers maar heel beperkt energie af.

Jerry Pieters, mijn eigen website www.energiebewust.biz

Gerelateerde artikelen

• Ervaringen met de warmtepomp
• Aanleg en ervaringen met balansventilatie